Turkmen dilinin

TÜRKMEN  EDEBI  DILINIŇ  ORFOGRAFIÝASY

1.  Häzirki  türkmen  edebi  diliniň  orfografiýasynyň  esasynda  ýatan

 

baş  ýörelgeler  (esasy  prinsipler).

Orfografiýa 

adalgasy 

orfo 

(dogry)  hem 

grafiýa 

(ýazuw)  sözlerinden 

emele  gelip,  sözleriň  dogry  ýazylyş  kadalaryny  öwredýär.  (Deňeşdiriň: 

kartografiýa, fotografiýa, rentgenografiýa, tomografiýa, topografiýa).

Sözleýiş  sesleriniň  ýazuw belgileri  bolan  harplary  öwrenýän ýörite  ylym 

bar.  Oňa 

grafika 

diýilýär.  Grafika  bilen  orfagrafiýa  aýrylmaz  baglanşykly 

bolýar.

Türkmen  halky  özüniň  bäş  müň  ýyllyk  taryhynda  10-15  ýazuwdan 

peýdalanypdyr.  Meselem;  üç-dört  müň  ýyllap  ulanan  oguz  hatyndan  uýgur, 

soňra  arap  hatyna,  1928-nji  ýylda  latyn,  1940-njy  ýylda  rus  hatyna  geçipdir. 

1993-nji ýyldan bäri Türkmenbaşy elipbiýini ulanýarys.  Bir  hatdan  beýlekisine 

geçilende  her  sapar  sözleriň  dürs  ýazuw  kadalarynyň  üytgemegi-de  grafika 

bilen orfografiýanyň aýrylmaz baglanşyklydygyny tassyklaýar.

1926-njy  ýylda  Baku  şäherinde  bolup  geçen  Birinji  türkologik 

gurultaýda,  emele  gelen  täze  ykdysady  -  syýasy  şertlere  görä  arap  hatyndan 

latyn elipbiýine geçmeklik maksada laýyk tapylypdyr.  SSSR-iň düzümine  giren 

türki  dilli  respublikalaryň  hersi  latyn  hatyndaky  orfogrfik  kadalaryny  işläp 

düzmeli bolupdyr.

Türkmen  diliniň  ilkinji  orfografik kadalary  Türkmenistanyň  Birinji  ylmy 

konferensiýasynda  (1930  ý),  soňra  Birinji  lingiwistik  gurultaýynda  (1936ý.) 

kabul  edilýär.  1940-njy  ýylda  Ikinji  jahan  urşunuň  öňüsyrasynda  rus  hatyna 

geçilmegi  bilen  sözleriň  ýazylyşynda  käbir  özgerişler  ýuze  çykypdyr.  Biziň 

häzirki  ulanyp  ýören  orfografik  kadalarymyz  1954-nji  ýylda  Türkmenistanyň 

Ikinji lingiwistik gurultaýy tarapyndan kabul edilen.

Türkmen edebi  diliniň häzirki orfografiýasyna 4  sany  prinsip  esas  edilip 

alnypdyr: