Turkiy Guliston yoxud Axloq

IDROK VA ZAKO
Idrok va zako deb ochuq fikrli, xushtabiat, ziyrak bo’lmakni aytilur. Idrok
va zako yaxshi xulqlarning ravzayi rizvoni, ibrat ko’zlarining nuri
rahmoniysidur. Chunki idrokli kishilarning har bir maqsadi ostida yashirin
o’lg’an zamirlarning ma’nolari na yerdan borib chiqishini bilur. Ilm-u
ma’rifat sohibi bo’lmak uchun sa’y va g’ayrat kerak o’ldig’i kabi zehn va
idrokning ham salomat bo’lmog’i shartdur. Shuning uchun yoshlikdan
boshlab zehn va idrokimizni quvvatlandurmak uchun aziz umrimizni o’yin-
kulgi, safsata, moloya’ni kabi behuda so’zlar ila o’tkarmay, har xil kitob,
g’azita va jurnallarni o’qub, fikrimizni ochmoq, zehnimizni quvvatlandurmak
lozimdur. Zehnsiz kishilarning o’lchovsiz so’zlari o’zlarini uyaltirgoni kabi
eshituvchini ham zeriktirur.
 
Har kishining fikr, idrokin so’zi bildurg’usi,
Pistayi bemag’z agar lab ochsa rasvo bo’lg’usi.
Idrok sohibi o’zini fozil va ulug’ bilub hamjinslariga haqorat ko’z ila
boqub: «Bilasanmi? Man qanday boy va obro’li kishiman» deb maqtanub,
o’zini katta qilub ko’rsatmas. Ustiga yuklangan diniy, milliy va maishiy
vazifalarini har birini o’z vaqtida ado qilur. Mana, shunday kishilar ikki
dunyoda obro’lik bo’lub o’lganlaridan so’ng «faloni xo’b, yaxshi zot edi,
Xudo rahmat qilsun, millatga ko’p xizmat qildi, xalqg’a foyda yetkurdi», deb
boshqalar tarafidan maqtalurlar. Hushyor va ziyrak kishilar kuch va

---

quvvatlari bor vaqtida keladurgan zamonlarini tushunib, pul va mollarini
o’rinsiz yerlarga, to’y va ma’rakalarga haddan ortiqcha isrof qilmaslar,
o’zlarining rohati, bola-chaqalarining saodati uchun kerak bo’ladurgan yer va
bog’larini sotmaslar, zamonaga muvofiq kishi qilmak uchun bolalarini
o’qitmak va tarbiya qilmak to’g’risida aqchalarini aslo qizg’anmaslar.
Idrok ila aqling-la ayur yaxshi yomonni,
Behudaga sarf etma shu qimmatli zamonni,
Sa’y et, jadal et, ilm-u fununa harakat qil,
Boq, nayladilar hikmat ila ushbu jahonni.