Turkiy guliston yoxud axloq so’zboshi o

SAFOHAT BALOSI
Safohat deb buzuq va g’ayri mashru’ yerlarga sarfi umr-u mol qilmakni aytilur. Safohat eng yomon xulqlardan sanalgan bir sifati zamimadurki, kishini duchori ya’su nadomat etmakdan boshqa, shuhrat va e’tiborini yer ila yakson qilur va o’rinsiz yerga sarf qilingan narsaning qiymatini qaytarib olmoq mumkin o’lmadig’i (kabi) safohat dunyosiga isrof qilingan aziz umr va hayotning-da iodasining imkoni yo’qdur. Inson har holda o’z nafsining idorasini ta’min qilub, baxtiyorona bir maishatga qodir bo’lsa, haqiqatan mas’udiyati insoniyasini yo’lga solgan bo’lur. Safohat yolg’uz bir oilaning emas, butun bir qavmning mol va sarvatini mahv etmakka qodirdur. Hatto nomus va fazilatiga maxsus bo’lgan hurmat va rioyatini ham barbod qilur. Shuning uchun inson ko’rpasiga qarab oyog’ uzatmasa, daromadiga qarab xarojat qilmasa, iqtisod yo’lini rioyat qilmasa, nafsning yoqasini safohat qo’lidan qutqarolmas. Mol va hayot qadrini bilmagan va ko’rnamaklik qilgan bo’ladur. Safohat balosiga mubtalo bo’lgan kishilarning boshlariga shunday bir qora kunlar keladurki, «Oh, safohat, ofatijon, baloyi mol ekansan», deb fig’on qilmak foyda bermaydur. Afsuski, manbayi vujudimiz bo’lgan yoxud haqiqiy onamiz bo’lgan vatanimiz, ya’ni tuprog’imizni ozgina bahoga sotub, puchak pullar olganimizga o’xshash, osori atiqalarimizning evazina soxta ashyolara molik o’ldig’imiz kabi bisotimizda bor ilm va ma’rifatimiz, mol va sarvatimizni havoyi nafsoniyamiz uchun «gardkam» urub, boy berib, ko’zimizga ziynatlik libosga o’ralmish fohisha xotun kabi jilvagar o’lub ko’ringan safohat bozoridan buzuq va fasod ishlarni sotub olurmiz.
Hosili kalom, inson umrindan bir daqiqasini, molindan birgina chaqasini o’rinsiz va g’ayri mashru’ yerlardan biriga sarf qilsa, bu dunyoda xor, oxiratda alamlik azobga giriftor bo’lishida shubha yo’qdur.
BAYT
Safohat ofatijondur jahonda, Safohat bizdadur ushbu zamonda. Yuqumli bir marazdandur safohat, Yuqub andin tug’ulur har falokat. Safohat mahv edar umring, hayoting, Umid etma safohatdan najoting. Safohat aylagay molingni toroj, Bo’lursan oxiri nomarda muhtoj.
Berubdur Haq senga juz ixtiyoriy, Rizo ermas buzuq koringga bori. Aziz umringni g’aflatda kechurma, Safohat jomini nafsa ichurma. Shariat yo’lida qil istiqomat, Safohat oxiri hasrat, nadomat. Dushun, joni azizing ehtiyot et, Musaffo yo’l Payg’ambar ortidan ket. Safohat o’ylama oromi jondur, Butun vijdon ila jonga ziyondur.
Faqirlikni pula sotub olursan, Dushungil, dushmana muhtoj qolursan. Safohat dushmani nomus, shoning, Buyuk bir ofati ruhi ravoning. Qabohatdur, safolatdur safohat, Na «Hijron»lig’ falokatdur safohat.
HAMOQAT
Hamoqat aql va ma’rifatning kamlig’indan hosil bo’ladurgan eng yomon xulqlarning biridur. Hamoqatning ma’niyi lug’aviysi balohatga yaqin o’ldig’indan ba’zi hukamo ahmoqlarni jahli murakkab ashobindandur, demishlar. Ahmoq kishilarni bir ishda aqliy va naqliy dalillar ila ko’ndurub bo’lmas, hamon o’zum bilarmanliglaridan ayrilmaslar.
Ibn Sino hakim: «Ochuq va moddiy dalil ila isbot qilinmag’an bir narsani inkor qilmak asari hamoqatdur.
Oqil inson bir masalaning har bir jihatini o’ylar, tadqiq va taftish qilur, qat’iy hukm qilmoqda shoshmas, ma’naviy jihatini ham tushunur. Dalilsiz, hujjatsiz bir jumlaning qiyosini rad yo qabul qilmak ahmoqlikdan hisoblanur», – demish. Ahmoqlik davosini topmak mushkil bo’lgan bir illatdur. Luqmoni hakim: «Man har bir marazning daf’ini va chorasini topdim, faqat ahmaqlik davosini topolmadim», – demish.