Turkiston-Rossiya o'quv qo'llanma doc


Mualliflar 5  1-MAVZU: O`RTA OSIYO VA ROSSIYA O`RTASIDAGI



Download 0,57 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/23
Sana13.03.2022
Hajmi0,57 Mb.
#492479
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   23
Bog'liq
2 5375594077129540495

Mualliflar



1-MAVZU: O`RTA OSIYO VA ROSSIYA O`RTASIDAGI 
O`ZARO MUNOSABATLAR ASOSLARI 
Reja 
1.
 
O`zaro munosabatlar shakllanishining asoslari. 
2.
 
O`rta Osiyo xonliklari va Rossiyadagi umumsiyosiy, ijtimoiy-
siyosiy shart-sharoitlar. 
3.
 
O`zaro munosabatlarda harbiy ekspeditsiya: maqsad va 
oqibat. 
4.
 
Turkiston xonliklaridagi rus harbiy asir-qullari va ularni ozod 
qilish yo`lidagi sa`y-harakatlar. 
 
1. O`zaro munosabatlar shakllanishining asoslari.
Xalqaro 
munosabatlar shakllanishi asrlar davomida o`z sayqalini topib kelmoqda. 
Bu jarayonni tarixiy nuqtai nazardan o`rganish shuni ko`rsatadiki, o`zaro 
munosabatlar boshlanishi bilan shu kundagi ahvoli uzoq va murakkab 
davrni o`z boshidan kechirgan. Albatta, xalqaro munosabatlar turli 
xalqlar, mamlakatlar o`rtasida bir necha bosqichlarni bosib, rivojlanib 
borgan. Bunday tarixiy jarayonni O`rta Osiyo va Rossiya xalqlari 
o`rtasidagi munosabatlarda ham kuzatish mumkin. 
Ma`lumki, O`rta Osiyo va Rossiya xalqlari o`rtasidagi o`zaro 
munosabatlar tarixi, hujjatlarga asoslanganda, IX asrga borib taqaladi. 
Ilk o`rta asrlar davomidagi o`zaro munosabatlar bevosita emas, balki 
bilvosita amalga oshirilgan. Bunday aloqalarni L.N.Gumilev ramziy 
tarzda “Buyuk cho`l” deb nomlangan sahroda istiqomat qiluvchi 
ko`chmanchi va sahroyilar o`rtasidagi vosita – deya ta`kidlagan. Albatta, 
o`rta asrlardagi o`zaro munosabatlar, o`z xususiyatiga ko`ra, xalqlar 
o`rtasida, xususan ko`chmanchilar va sahroyilar o`rtasidagi aloqalarni 
o`z ichiga olgan. Bu aloqalar mohiyatiga ko`ra, asosan savdo-sotiq 
munosabatlari, xususan, tovar almashtirishni o`z ichiga olganligini qayd 
etish mumkin. Agar tarixiy jarayonlarga nazar solinsa, Rossiya uchun 
Sharq bilan bo`lgan munosabatlar G’arb bilan bo`lgan aloqalarga 
nisbatan 
chuqurroq, 
kengroq 
va 
mazmun-mohiyatiga 
ko`ra 
ahamiyatliroq 
bo`lganligi 
ko`zga 
tashlanadi. 
Boshqacharoq 
ifodalaganda, Rossiya xalqlari hayotida Sharq davlatlari, xususan O`rta 
Osiyo xonliklari ham muhimroq ahamiyat kasb etgan. Oxir-oqibatda bu 
o`zaro savdo munosabatlari orqali va shuningdek, harbiy to`qnashuvlar 
tufayli ko`chmanchilar hayotini o`troq turmush tarzi bilan aralashib 
ketishiga olib kelgan. Natijada, ko`chmanchi aholining ma`lum bir 
qismi ruslarning yerlariga kelib o`troq hayot kechirishga o`tgan hollari 



ham bo`lgan. O`zaro munosabatlardagi bunday holatlar ma`lum bir 
davrda savdo-sotiq va hattoki e`tiqod yo`lidagi o`zgarishlarga ham olib 
kelgan. 
Masalan, 
shunday 
hollar 
ham 
ko`zga 
tashlanadiki, 
qipchoqlarning ko`zga ko`ringan boyonlari xristianlikning provaslavie 
oqimiga 
kirib, 
ruslar 
bilan 
aloqalarini 
nikoh 
yo`li 
orqali 
mustahkamlashga uringanlar. Bu o`z navbatida munosabatlarni mustah-
kamlashga xizmat qilgan. Ammo O`rta Osiyo va Rossiya o`rtasidagi 
oilaviy, sulolaviy, diplomatik aloqalarga XIII asrdagi mo`g’ullar bosqini 
ma`lum darajada xalaqit berdi. O`rta Osiyo va keyin Rus yerlarini 
mo`g’ullar tomonidan zabt etilishi o`zaro munosabatlarni amalda 
to`xtashiga yoki ma`lum bir tarqoqlik holatida davom etishiga olib keldi. 
Mo`g’ullar bosqini natijasida yuzaga kelgan o`zaro urushlar, 
vayronagarchilik, parokandalik oxir-oqibatda Rus yerlarida ularga qarshi 
kurashni tezlashtirish zaruriyatini ko`rsatdi. Ammo mo`g’ullar zulmiga 
qarshi kurash davri ikki asrdan ortiq vaqt mobaynida rus knyazlarini
Oltin O`rda bilan o`zaro munosabatlarini mustahkamlashga qaratilganini 
ham qayd etish lozim. Hattoki, Rusning Tver va Moskva knyazlik 
hokimiyatlari Oltin O`rda hukumati bilan o`zaro hamkorlikka 
mo`ljallangan shakl olganligi, hokimiyatni tashkil etish va hattoki 
ularga taqlid qilishda Oltin O`rda tamoyillariga zo`r berganligi hamda 
ulardan foydalanganligi qayd etilgan. Ayni paytda bunday holat bir 
taraflama bo`lmagan. Xususan, Rus knyazlari ham Oltin O`rda 
davlatining siyosiy hayotida faol ishtirok etganlar. Masalan, Oltin O`rda 
hukumati Rus ustidan nazorat qilishni knyazlarning o`zlariga ishonib 
topshira boshlaganlar. Bu yerda aslida “ishonch”dan ko`ra, Oltin 
O`rdaning ichki zaifligi ko`zga tashlanadi. Bunday holat XIV asrdan 
yanada yaqqol namoyon bo`la boshlagan. 
XVI asr ikkinchi yarmida Moskva davlati tomonidan Qozon va 
Astraxan xonliklari va keyinchalik Sibir xonligi, Kabardin yerlarini 
bosib olingandan so`ng, Kaspiy dengizi va Kavkazortiga chiqadigan 
yo`llar ochildi. Natijada, O`rta Osiyo xonliklari va Eron bilan bevosita 
aloqa o`rnatishga sharoit yaratdi. Endilikda O`rta Osiyo xonliklari va 
Rossiya o`rtasida tovar ayirboshlash, savdo ishlarini yuritish 
imkoniyatlari kengaydi. O`rni kelganda ta`kidlash joizki, O`rta Osiyo 
bilan bo`ladigan savdo-sotiq aloqalari Astraxan, Qozon, Nijniy 
Novgorod, Saratov kabi shaharlar taraqqiyotiga ham yordam berdi. 
Umuman olganda, Rossiya o`z oldiga, kelajakda Yevropa davlatlarining 
Kaspiy atrofi, butun O`rta Osiyo, Eron, Hindiston va Xitoy savdosining 



qadimgi yo`lidan o`tuvchi qismi bilan iqtisodiy aloqalarini o`z 
nazoratiga olishni maqsad qilib qo`ygandi. 
Ta`kidlash joizki, XVII asrning oxirgi choragiga qadar O`rta 
Osiyodan kelgan savdogarlar Rossiya va Xitoy o`rtasidagi savdo-sotiq 
aloqalarida asosiy vositachi hisoblanganlar. O`rta Osiyo savdogarlari 
Balx, Buxoro, Xiva orqali Rossiyaga hind mahsulotlarini, xususan choy, 
qimmatbaho toshlar, marvarid, shirinlik va boshqalarni yetkazib 
berardilar. Yana shunisi borki, o`zaro munosabatlar rivojida O`rta Osiyo 
savdogarlari Rossiya shaharlarida yoki aksincha rus savdogarlari O`rta 
Osiyoning turli shaharlarida savdo ishlari bilan yillar davomida 
bo`lishlari muhim ahamiyat kasb etgan.
Shunday qilib, XVI-XVII asrlarni Sharq va Rossiya o`rtasidagi 
munosabatlarda ma`lum bir burilish davri deyish mumkin. O`zaro 
munosabatlarning bu davrida tatarlarning u yoki bu darajada, xususan 
savdo-sotiq, til va din, ruhan o`rta osiyolik xalqlarga yaqinligi muhim 
ahamiyat kasb eta boshlagan. Bunday holat Rossiyaga sharqona 
munosabat hamda an`analarni asta-sekinlik bilan kirib borishiga zamin 
yaratgan. Boshqacharoq ifodalaganda, o`zaro munosabatlar vaqt o`tgan 
sari sharqona an`analar bilan boyib borgan. Yuqorida qayd etilgan 
omillar, ma`lum darajada O`rta Osiyo va Rossiya o`rtasidagi masofaviy 
uzoqlikni ma`lum darajada “yaqinlashtirdi”. Xususan, Ivan Grozniy 
tomonidan olib borilgan bosqinchilik urushi natijasida Rossiya to`la-
to`kis Volga bo`ylab o`tadigan savdo oqimini, transportini o`z 
nazoratiga oldi. O`z navbatida bunday “shart-sharoit” Rossiyani O`rta 
Osiyo bilan savdo-sotiq munosabatlarini o`z nazorati ostida rivojlanishi 
va hatto siyosiy aloqalarni o`rnatishiga turtki berdi. Ta`kidlash joizki, 
o`zaro munosabatlar rivojidagi bu o`zgarishdan nafaqat Rossiya, balki 
O`rta Osiyo xonliklari ham manfaatdor edi.
Rossiya O`rta Osiyo xonliklari bilan munosabatlarni rivojlan-
tirishdan qanday manfaatlarni ko`zda tutgan? 

Download 0,57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   23




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish