Turizmda axborot texnologiyalari

NetWare yadrosining protokoli.
NCP (NetWare Core Protocol) - Novell NetWare operatsion 
tiyimi yadrosining protokoli - amaliy qatlamga mansub bo‘lib, 
server va uzoqdan stansiya orasida foydalanuvchini tarmoq 
xizmatlari bilan ta’minlaydi, masalan, fayllar xizmati, tarmoq chop 
etish xizmati va boshqalar.
SAP - xizmatlari e’lon qiluvchi protokol - Service 
Advertising Protocol - NetWare operatsion tizimi tarmoqdagi 
ishchi stansiyalarga mavjud tarmoq xizmatlarini xabar qiladi. Bu 
jarayon har 60 sekund ichida amalga oshiriladi.
Katta paketlami uzatish protokoli.
LIP (Large Internet Packet Protocol) - tarmoqda katta paket 
protokoli, BMP (Burst Mode Protocol) paketli rejim protokoli. 
Ushbu protokollar aloqa kanalini samarasini oshirish uchun ishlab 
chiqilgan. 
Ular katta hajmdagi 
ma’lumotlami 
uzatishda 
tasdiqlashni talab etmaydi, natijada tarmoqda keraksiz paketlami 
kamaytiradi va tarmoq samarasini oshiradi.
5.10. Kompyuter tarmoqlarida manzil tushunchasi
Tarmoqda manzillashtirish
Bir necha qurilma bir-biri bilan bog‘lanib, tarmoq hosil qilinsa, 
ma’lumotlami aniq qurilmaga qanday uzatish muammosi paydo 
bo‘ladi. Aslida manzillashtirish bevosita qurilmaga emas, balki 
uning tarmoq interfeysiga taalluqli bo‘ladi va u orqali ma’lumotlar 
almashuvi qoidalarga binoan amalga oshiriladi. Buni anglash uchun 
halqasimon topologiyani qaraydigan bo‘lsak, unda har bir uzel 2 ta 
tarmoq interfeysiga ega bo‘lishi kerak.
Manzillashtirishni xillari ko‘p va o‘z navbatida formatlari ham 
ko‘p bo‘ladi, masalan, manzil sonlardan yoki harflardan tashkil 
topgan bo‘lishi mumkin.
Manzillar fazosi - barcha mumkin bo‘lgan manzillar to‘plami. 
Manzillar fazosi tarkibi bo‘yicha ikkiga bo‘linadi: chiziqli va 
iyerarxik.
193

---

Chiziqli manzillar fazosi.
Bu yerda misol sifatida MAC-manzilni keltirish mumkin, bu 
tarmoq interfeysining noyob identifikatori va u hech qachon 
takrorlanmaydi. MAC-manzil 48 bitdan iborat va u 12 ta 16 lik 
raqamdan tashkil topgan, masalan, 00-C0-DF-11-47-9F.
Tarmoq bo‘yicha qabul qilingan paketning fizikaviy manzili 
kompyuteming manziliga mos kelmasa, ushbu paketni tarmoq 
interfeysi kanal qatlamida tashlab yuboradi. Ushbu rrmnzillar mos 
kelsagina paket yuqori qatlamlarga uzatiladi. Agar MAC-manzil 
FF-FF-FF-FF-FF-FF ko‘rinishda bo‘lsa, u ozgina boshqacha qayta 
ishlanadi, ya’ni barcha kompyuterlar ushbu paketni qabul qiladi, 
faqatgina bittasi javob beradi.
Iyerarxik manzillar fazosi.
Iyerarxik manzilga tarmoq IP-manzilni keltirish mumkin. Unda 
32 bit bo‘ladi. Qulaylik nuqtayi nazar uni 4 ta qismga nuqta bilan 
ajratib yozishadi, masalan, 192.168.4.7 yoki 127.0.0.1, bu yerda 
ko‘pi bilan 255 ni yozish mumkin .
IP-manzil iyerarxik, chunki u ikki qismdan iborat, birinchisi 
uzel joylashgan tarmoqni nomerini belgilasa, ikkinchisida uzelning 
manzili bo‘ladi.
Tarmoq adresi administrator tomonidan beriladi, lekin tarmoq 
Intemetga ulangan bo‘lsa, uni markazlashtirilgan holda maxsus 
tashkilotdan olinadi.
IP-manzil tarmoqning bitta uzelini emas, balki tarmoq 
interfeysini bildiradi. Bitta uzel bir necha IP-manzilga ega bo‘lishi 
mumkin. IP-manzillami 5 ta sinfga ajratish mumkin, uni quyidagi 
jadvalda keltiramiz:
Sinf
1-bayt
diapazoni
Tarmoqlarning 
maksimal soni
Tarmoqda 
uzellarning 
maksimal soni
A
1-126
126
16777214
В
128-191
16382
65534
С
192-223
2097150
254
D
224-239
-
228
E
240-247
-
227
194

---

Sinfhi IP-manzilni birinchi baytidan kelib chiqqan holda 
nomlash mumkin, masalan „С sinfli tarmoq”.
„Е” sinfi zaxira bo‘lib, kelgusida qo‘llash uchun saqlangan.
Ba’zi bir IP-manzillar maxsus hollarda qo‘llaniladi:
- manzil nollardan tashkil topgan - tarmoq uzeli o‘zi paketni 
yaratganligini bildiradi;
- “Tarmoq raqami. Barchasi nol” — paketni yaratgan 
kompyuter shu tarmoqqa qarashli ekanligini bildiradi;
- “Barchasi nol.Uzel raqami” - paketni yaratgan uzel qaysi 
tarmoqda bo‘Isa, bu ham ushbu tarmoqdan;
- Manzil birlardan tashkil topgan - tarmoq uzeli yaratgan 
paket, ushbu tarmoqning barcha uzellariga tegishli bo‘ladi, bundan 
tashqari ushbu paket joriy tarmoqdan chetga chiqarilmaydi;
- 127.0.0.1 - paket ushbu manzil bilan tarmoqga uzatilmaydi. 
U yuqori qatlam protokollarga jo ‘natiladi, ya’ni hozir qayerdandir 
qabul qilingandek. Asosan bir uzel doirasida dasturiy ta’minoti va 
tarmoq jarayonlarini testlashda qo‘llaniladi.
Yuqorida keltirilgan sinflar IP-manzillarini chegaralab 
qo‘ygan. Shu bois qo‘shimcha “maska” tushunchasi kiritilgan. U 
orqali tarmoq bevosita quyi tarmoqlarga taqsimlanadi. U orqali 
tarmoqning bir qismi niqoblanadi (“maska” - niqob, yashirin) va 
quyi tarmoq nomeri aniqlanadi.
Maska biti birga teng bo‘Isa, uzellar bir-biriga hech narsa 
jo ‘nata olmaydi, nol bo‘Isa, jo ‘natish mumkin.
“A” sinfida maska 255.0.0.0 bo‘ladi, “B” sinfida 255.255.0.0 
va “C” - 255.255.255.0.
Jadval. “C” sinfining quyi tarmoqlarga bo‘linishi
Manzillar
Soni
Maska
10-lik
16-lik
Oxirgi 8 ta 
bitning 
qiymati
256
255.255.255.0
FFFFFF00
0000 0000
128
255.255.255.128
FFFFFF80
1000 0000
64
255.255.255.192
FFFFFFC0
1100 0000
32
255.255.255.224
FFFFFFE0
1110 0000
195

---