Turizmda axborot texnologiyalari

6.15.Elektron pochta xizmati
Elektron pochta (E-mail) Internet taqdim etadigan mashhur, 
ommabop xizmat turi sanaladi. Uning xususiyati shundaki, elektron 
pochta ma’lumotlarini shaxsiy kompyuter orqali jo'natadi va 
qabul qiladi.
Ma’lumotlami elektron pochta orqali jo ‘natishda Internet 
kompyuterlari o‘rtasida TCP/IPning bir qismi hisoblangan SMTP 
protokolidan (Simple Mail Transfer Protocol) foydalaniladi. 
Xabarlar papkasiga kirishga ruxsat olish uchun olislashgan 
kompyuterlarda IMAP (Intemet Message Access Protocol) kirish 
protokollaridan 
foydalaniladi. 
Odatda e-mail xabarlari 
faqat 
matndan iborat bo‘ladi, lekin unga ikkilik — fayl, grafik tasvimi, 
shuningdek, audio va video faylni kiritish mumkin. Buning uchun 
mijoz ham, server ham MIME (Multipurpose Intemet Mail 
Extension — Intemetning ko‘p maqsadli pochta kengayishi) bilan 
ishlay olishi kerak. MIME standard Intemetga ma’lumotlami 
uzatishni ta’minlay olishi uchun ishlab chiqilgan. Bu ma’lumotlar 
' o f matndan tashqari ma’lumotlaming ikkilik tizimini o‘z ichiga 
viladi.
Intemetdagi pochta manzilgohi bir-biridan @ belgisi bilan 
ajratilgan ikkita qismdan iborat bo‘ladi, @ gacha turgan pochta 
manzilgohi — by pochta qutisini bildiradi va uni ко ‘pincha
274

---

foydalanuvchi nomi deb atashadi, @ dan keyingisi esa — xost- 
kompyuter manzili.
Elektron pochta manzilgohi shakli quyidagi ko'rinishda 
bo‘ladi:
foydalanuvchi nomi@xost-kompyuter nomi
Masalan: [e-mail]
Intemetda marshrutlovchi faqat @ belgisidan o‘ngda turadigan 
komanda qatorini ishlab chiqadi. Foydalanuvchi nomini 
kompyuteming o‘zi o‘qiydi.
Ushbu @ belgining nomlanishi haqida foydalanuvchilar 
dastlabki ma’lumotga ega bo‘lsalarda, uning paydo bo‘lishi haqida 
tasawurga ega emaslar, o‘qilishiga keladigan boisak uni “et” .deb 
o‘qish lozim 1971-yilda ArpaNet tarmog‘i doirasida xatlami 
jo ‘natish muammosini hal qilish uchun Kembrijdagi BBN 
Technologies kompaniyasi xodimi Rey Tomlinson ushbu loyihaga 
taklif etildi. Tomlinson bevosita foydalanuvchining nomi bilan 
xost-kompyuter nomini ajratish uchun ushbu belgini qo‘llagan.
Sunday qilib, Elektron pochta (e-mail - electronic mail) oddiy 
pochta kabi vazifani bajaradi. U bir manzildan ikkinchisiga 
ma’lumotlami jo ‘natilishini ta’minlaydi. Uning asosiy afealligi, 
vaqtga bog‘liq emasligida. Elektron xatlar jo'natilgan zahotiyoq 
I manzilga boradi va egasi olgunga qadar uning pochta qutisida 
■
saqlanadi. Matnli xat, grafikli va tovushli fayllami, dastur fayllarini 
o‘ z ichiga olishi mumkin.
Elektron xatlar bir vaqtning o ‘zida bir necha manzillar 
bo‘yicha jo ‘natilishi mumkin. Internet foydalanuvchisi elektron 
pochta orqali tarmoqning turli xizmatlaridan foydalanish 
imkoniyatiga ega bo‘ladi, chunki Internetting asosiy xizmat 
dasturlari bilan umumiy interfeysga ega. Bunday yondashuvning 
mohiyati shundaki, xost kompyuterga talab elektron xat 
ko‘rinishida jo ‘natiladi. Xat matni zarur fiinksiyalarga kirishni 
ta’minlovchi standart yozuvlar to‘plamidan tuziladi. Bunday 
axborotni kompyuter farmoish sifatida qabul qiladi va bajaradi.
Elektron pochta bilan ishlash uchun bir qator qo‘shimcha 
dasturlar yaratilgan, ulami mail umumlashgan nom bilan 
birlashtirish mumkin. Windows operatsion tizimida elektron
275

---

pochta bilan ishlashni Microsoft Outlook Express ilovasi 
ta’minlaydi. Bu dasturlar quyidagi vazifalami bajaradi:
- matnni yaratish;
- xat-xabarlami o'qish va saqlash;
- xat-xabarlami o‘chirish;
- manzilni kiritish;
- xat-xabarlami qabul qilish va jo ‘natish;
- turli hujjatlami, jadvallami, rasmlami va boshqa fayllami 
import qilish (qabul qilish va kerakli formatga o‘zgartirish), xatga 
ilova qilish;
- xatlami mavzusiga qarab ajratish.
Elektron pochta ko‘p tomondan oddiy pochta xizmatiga 
o‘xshashdir. Xat-xabar foydalanuvchining o‘z ish joyida pochtani 
tayyorlovchi dastur yoki oddiy matn redaktori orqali tayyorlanadi. 
Keyin foydalanuvchi pochtani jo ‘natuvchi dastumi ishga tushiradi 
(pochtani tayyorlovchi dastur avtomatik ravishda pochtani 
jo ‘natuvchi dastumi ishga tushiradi) u xabami jo ‘natuvchining 
pochta serveriga jo ‘natadi. Maxsus dastur pochtani saralash va 
oxirgi foydalanuvchilaming yashiklari bo‘yicha tarqatish bilan 
shug‘ullanadi. Pochtani olish dasturi ishga -tushirilgandan keyin 
manzil sohibi o‘zining pochta serveri bilan aloqa o‘matadi va 
hamma olingan xabarlami uzatishni tashkil qiladi. Pochta serveri 
doimo tarmoqqa ulangan holda bo'ladi shuning uchun unga 
qatnashuvchi kompyuterlar u bilan zarurat tug‘ilgandagina aloqa 
o‘matishi mumkinligini alohida ta’kidlash mumkin.
Bundan tashqari, pochtani Intemetning boshqa turli serverlari 
orqali ham qabul qilish yoki jo ‘natish mumkin bo‘ladi.