Turizmda axborot texnologiyalari

6.2. Intemetga bog‘lanish usullari
Intemet bilan ishlash uchun biz ishlayotgan kompyuter 
awalombor internet tarmogiga ulangan boiishi kerak. Intemetga 
ulanishning quyidagi usullari mavjud:
232

---

□ kommutatsiyali ulanish;
□ ajratilgan liniya orqali ulanish;
□ kengaytirilgan liniya orqali ulanish;
□ raqamli tarmoq xizmatlari to‘plami;
□ lokal tarmoq orqali ulanish;
□ sun’iy yo‘ldosh orqali ulanish;
□ kabelli telekanal orqali ulanish;
□ simsiz texnologiya orqali ulanish.
Har bir ulanish usulini ko‘rib chiqamiz:
1. Kommutatsiyali ulanish - Dial-Up, bunda ulanish oddiy 
modem bilan telefon raqamini terish orqali telefon simi bo‘yicha 
amalga oshiriladi. Bunda analogli telefon tarmog‘idagi ma’lu­
motlami uzatish tezligi 56 Kbit/s gacha bo‘ladi;
2. Ajratilgan liniya orqali ulanish - kommutatsiyasiz ulanish, 
bunda ulanish telefon raqamisiz telefon stansiyalararo ajratilgan 
liniya orqali amalga oshiriladi. Bunday ulanish yuqori tezlikli 
Intemetga ulanishni ta’minlab beradi va oddiy o‘rama juftlik sim 
orqali amalga oshiriladi. Bunday ulanish kommutatsiyasiz va 
doimiy bo'ladi, shu bilan oddiy telefon aloqasi bilan farqlanadi. 
Unda ma’lumotlami uzatishda 100 Mbit/с tezlikka erishish 
mumkin.
3. Kengaytirilgan liniya orqali ulanish - DSL (Digital 
Subscriber Line) - raqamli abonent liniyalari to‘plami, oddiy 
telefon liniyasi asosida, intemetga yuqori tezlikli kirish kanalini 
yaratish texnologiyasi. DSL texnologiyasi, kommunikatsiya 
xizmatlari ko‘rsatuvchidan uzoq bo‘lmagan (6 km gacha) 
masofalarda yuqori tezlikdagi aloqaga ega bo‘lib, uning barcha 
turlanishlari xDSL tarzida belgilanadi (ADSL, VDSL, HDSL, 
ISDL, SDSL, SHDSL, RADSL). Intemetga tezkor asinxron kirish 
Asimmetric DSL (ADSL) texnologiyasi yordamida amalga 
oshiriladi, tezkor sinxron aloqa esa Simmetric DSL (SDSL) 
texnologiyasi yordamida amalga oshiriladi. Juda yuqori tezlikdagi 
bog‘lanishni 50 Mbit/s ta’minlay oladi (amalda 2 Mbit/s gacha). 
Ushbu xDSL texnologiyasining asosiy afzalligi, uning telefon 
liniyalarini o‘zgartirmasdan, undan foydalanishdir. Bunda oddiy 
telefon aloqasi ham saqlanib qoladi;
233

---

4. Raqamli tarmoq xizmatlari to‘plami - ISDN (Integrated 
Services Digital Network) - raqamli aloqa tarmog4 i orqali 
kommutatsiyali ulanish texnologiyasi. Bitta aloqa kanali uchun 
maiumotlami uzatish tezligi 64 Kbit/s va ikkita aloqa kanali uchun 
esa 128 Kbit/s boiadi;
5. Lokal tarmoq orqali ulanish - Fast Ethernet. Ulanish tarmoq 
platasi orqali amalga oshiriladi, tarmoq doirasida maiumotlami 
uzatish tezligi 100 Mbit/sek va magistral bo4yicha 1 Gbit/s gacha 
boiadi. Kompyuterga alohida o4rama juftlik kabel tortiladi va 
bunda telefon liniyasi qo4llanilmaydi.
6. Sun’iy yo4ldosh orqali ulanish - (DirecPC, Europe Online). 
Bunday ulanish ikki xil bo‘ladi - asimmetrik va simmetrik:
□ sun’iy yoidosh bilan maiumotlar almashuvi ikki 
tomonlama;
□ maiumotlami uzatish oddiy kanallar orqali va qabul qilish 
esa sun’iy yoidosh orqali boiadi. Maiumotlami qabul qilish 
maksimal tezligi 52,5 Mbit/s gacha.
7. Kabelli telekanal orqali ulanish - (“coax at a home”). 
Maiumotlami qabul qilish tezligi 2 dan 56 Mb/sek gacha. 
Maiumotlami uzatish simmetrik va asimmetrik boiishi mumkin. 
Kompyutemi ulash ikki xil boiadi: a) har bir foydalanuvchiga 
alohida kabelli modem o‘matiladi; b) kabelli modem ko‘p qavatli 
uyda bitta qo‘yiladi va Ethernet lokal tarmog4i yaratiladi.
8. Simsiz texnologiya orqali ulanish texnologiyalariga 
quyidagilar kiradi:
□ WiFi
□ WiMax
□ RadioEthemet
□ MMDS
□ LMDS
□ Mobil GPRS — Intemet
□ Mobil CDMA - Intemet
Bulardan tashqari, Intemetga Home PNA (HPNA - telefon 
liniyasi) va HomePlug (elektr tarmog4 i) texnologiyalari ham ishlab 
chiqilgan.
234

---

Kompyuterlar bir-biri bilan ulangandan so4ng ularga aniq 
manzil berish muammosi tug‘iladi. Tarmoq tugunidagi texnik 
uskunaga beriladigan manzilga quyidagi talablar qo‘yiladi:
- manzil yagona bo‘lishi va tarmoqdagi kompyutemi istalgan 
tarmoq bo‘yicha aniqlab olishi shart;
- manzillami belgilash tarmoq ma’muriyati tomonidan ko‘p 
vaqtni talab qilmasligi va takrorlanmasligi kerak;
- manzillash tizimi iyerarxik tuzilishga ega bo‘lishi kerak;
- manzil foydalanuvchi uchun qulay ko‘rinishda bo4 lishi 
kerak;
- manzil oddiy ko'rinishda bo‘lib, kommunikatsiya qurilma- 
lari uchun og‘irlik qilmasligi kerak.
Ushbu talablami to'liq bajarish oson bo‘lmaganiigi sababli, uni 
amaliyotda bir necha variantlari ishlab chiqilgan. Hozirgi kunda 
quyidagi uchta manzillashtirish tizimlari qo‘llaniladi:
1. 
Tarmoq tugunining lokal manzili;
2. 
IP - manzil;
3. 
Belgili manzil.
Ushbu manzillami batafsil ko‘rib chiqamiz.
Tarmoq tugunining lokal manzili - odatda kichik tarmoqlarda 
qo'llaniladi. Bunda tarmoq adapterining yoki marshrutlash 
qumlmasining portidagi MAC-manzili asos qilib olinadi. MAC- 
manzili (ingl. Media Access Control — muhitga kirishni 
boshqarish, ba’zida Hardware Address deb yuritiladi) - kompyuter 
tarmog‘idagi 
barcha 
faol 
qurilmalarda 
mavjud 
maxsus 
takrorlanmaydigan kod. Ushbu manzil 6 baytdan iborat boladi, 
masalan, 00-30-18-A1-02-9D, uning birinchi 3 ta bayti bevosita 
qurilmani ishlab chiqaruvchi korxona kodi, qolgan 3 bayti esa 
ishlab chiqaruvchi tomonidan beriladi. MAC-manzili qurilmaga 
ishlab chiqarish jarayonida beriladi yoki qurilmaning o‘zi ishga 
tushishi bilanoq avtomatik ravishda ushbu kodni generatsiya qiladi. 
Umuman olganda, ushbu kodni foydalanuvchi, ba’zi hollarda 
o‘zgartirishi ham mumkin.