Turizm va mehmondorchilik asoslari

Turizmda o‘ziga xos xavf-xatar omillari:

• 
  turistik korxona yoki marshrut joylashgan hududda tabiiy va texnogen ofatlar ro‘y berishi, shuningdek favqulodda holatlar (shu jumladan turistlarga xizmat ko‘rsatiluvchi hududda jamoat tartibining holati bilan bog‘liq bo‘lgan favqulodda vaziyatlar) yuzaga kelishi mumkinligi;
  
• 
  foydalanilayotgan moddiy-texnik baza ob’ektlari (turistik mehmonxonalar, bazalar, kempinglar, arqon yo‘llari va ko‘targichlar, turistik trassalar, har xil transport vositalari va h.k.)ning texnik holati;
  
• 
  joyning murakkab relefi (daryo ostonalari, tog‘ yonbag‘irlari, trassalarning qoyali, muzli uchastkalari va h.k.);
  
• 
  xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar (instruktorlar, ekskursiyachilar va h.k.)ning kasbiy tayyorgarligi darajasi;
  
• 
  ma’lum turga va murakkablik toifasiga mansub marshrut bo‘ylab harakatlanishga turistlarni tayyorlash (yo‘l-yo‘riq ko‘rsatish, jihozlash va h.k.);
  
• 
  axborot bilan ta’minlash (gidrometeorologik prognozlar, turistik marshrutlar trassalarini tamg‘alash) bilan bog‘liq.
  

Turistik korxona turistlarning xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha normativ hujjatlar to‘plamiga ega bo‘lishi va o‘z faoliyatida ularga amal qilishi lozim. Bu unga turistlarga xizmat ko‘rsatish bilan bog‘liq ko‘pgina jiddiy muammolarni hal qilish imkonini beradi.
Turistik mehmonxonalar, bazalar va kempinglarda yashash xavfsizligi:

• 
  turistlarga xizmat ko‘rsatish ob’ektlarini loyihalash va qurish chog‘ida qurilish normalari va qoidalarining talablariga;
  
• 
  binolar, inshootlar va qurilmalardan texnik foydalanish xavfsizligining normativ hujjatlar bilan belgilangan talablariga rioya etish;
  
• 
  amaldagi normativlarga muvofiq texnik jihozlash;
  
• 
  turistlarning shaxsiy xavfsizligini va ularning mol-mulki asralishini kafolatlovchi chora-tadbirlarni amalga oshirish yo‘li bilan ta’minlanadi.
  

Bundan tashqari, turistlarning hayoti va sog‘lig‘ini ta’minlash maqsadida, oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash, transportda tashish va tayyorlash bo‘yicha normativ hujjatlarda belgilangan talablarga rioya etilishi lozim. Ayrim ma’lumotlarga qaraganda, dunyo bo‘yicha barcha turistlarning o‘rta hisobda 3% ga yaqini oziq-ovqatdan zaharlanish oqibatida sayohatni davom ettirishdan voz kechishga majbur bo‘ladi.
Ekskursiya, safarlar va sayohatlar vaqtida turistlarni transportda tashish muayyan transport turlarida (avtomobil, temir yo‘l, havo, suv va boshqa transport vositalarida) yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish qoidalariga muvofiq amalga oshiriladi. Dunyo miqyosida transportda qayd etiladigan baxtsiz hodisalarning o‘ttiz mingtadan ortig‘i chet ellik turistlar ob’ektdan ob’ektga ketayotgan paytda sodir bo‘ladi. Bunday hodisalar jumlasiga aviahalokatlar, temir yo‘l transportining ag‘darilishi, avtohalokatlar (ular ayniqsa ko‘p uchraydi) kiradi.
Turistlarga xizmat ko‘rsatishda qo‘llaniladigan turistik anjomlar amaldagi normativ hujjatlarning talablariga javob berishi kerak. Eskirgan anjomlardan foydalanish turistlarning shikastlanishiga, ba’zan hatto o‘limiga ham sabab bo‘ladi.
Har bir turistik korxonada favqulodda vaziyatlar (tabiiy ofatlar, yong‘inlar va h.k.) vaqtida xodimlarning harakatlari rejasi ishlab chiqilgan va tasdiqlangan bo‘lishi shart. Mazkur rejalarda qutqarish ishlarida qatnashuvchi mahalliy boshqaruv organlari bilan o‘zaro aloqa tartibi nazarda tutiladi. Turistik korxona rahbari favqulodda vaziyatlar chog‘ida harakat qilishga xodimlarning tayyorligi uchun javobgar bo‘ladi. SHu bois turistik firma Favqulodda vaziyatlar bo‘yicha vazirlik bo‘limlari, qutqarish va tibbiyot xizmatlari, huquqiy targ‘ibot organlari bilan muntazam aloqa qilib turishi kerak.
Bundan tashqari, turistik korxonalar har bir muayyan xizmatning xavf-xatarli jihatlari va ularning oldini olish choralari bilan turistlarni tanishtirishlari shart. Turistlarning hayoti va sog‘lig‘ini saqlash uchun zarur axborot ularga oldindan, dam olish boshlangunga qadar hamda xizmat ko‘rsatish jarayonida berilishi lozim. Turistik trassadagi tabiiy qiyinchiliklarni, turistning zarur jismoniy tayyorgarligi darajasini, shaxsiy anjomlarning xususiyatlarini tavsiflovchi ma’lumotlar reklama-axborot materiallarida hamda turistik yo‘llanmaga ilova qilingan axborot varag‘ining matnida ifodalangan bo‘lishi kerak.
Turistik xizmatlarga qo‘yilgan talablarning bajarilishi ustidan nazorat davlat boshqaruv organlari tomonidan ularning vakolatlari doirasida amaldagi normativ hujjatlarga muvofiq, ko‘pincha turli usullardan foydalanish, xususan:

• 
  vizual nazorat usulidan foydalanish (ob’ektni – uning intereri, uskunalari, anjomlari va shu kabilarni ko‘zdan kechirish) orqali;
  
• 
  analitik nazorat usulidan foydalanish (hujjatlarni – brakeraj daftarlari, xodimlarning sanitariya daftarchalari va boshqa hujjatlarni tahlildan o‘tkazish) orqali;
  
• 
  tibbiy nazorat usulidan foydalanish (xodimlarni tibbik ko‘rikdan o‘tkazish, sanitariya-epidemiologiya analizlari o‘tkazish) orqali;
  
• 
  instrumental nazorat usulidan foydalanish (suvning, havoning sifatini aniqlash, uskunalarning texnik holati va ish rejimini tekshirish) orqali;
  
• 
  sotsiologik nazorat usulidan foydalanish (turistlar va xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar o‘rtasida so‘rov o‘tkazish) orqali amalga oshiriladi.
  

Nazorat mavsum boshida, turistik korxona va trassaning foydalanishga tayyorligini tekshirish chog‘ida, shuningdek joriy tekshiruvlar jarayonida amalga oshiriladi. Turistlar xavfsizligini ta’minlashning joriy tekshiruvlari binolar, inshootlar, transport vositalari, uskunalar, asbob-anjomlarni texnik ko‘rikdan (sinovdan) o‘tkazish, ovqat tayyorlash, oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash va transportda tashish shart-sharoitlari va muddatlarini tekshirish, safarga chiqishga turistlarning tayyorligini tekshirish rejalari va grafiklariga muvofiq o‘tkaziladi.