Turizm iqtisodiyoti va menegmenti

9.4. Овқат ва ичимлик таннархини ҳисоблаш усуллари.
1950 йилнинг бошларида меҳмонхона хўжаликларида тадбиқ қилина бошланган фаол назорат тизимлари овқат ва ичимлик таннархларининг пасайишига олиб келган. Овқат таннархи назоратининг 2 та аҳамиятли услуби мавжуд:
1. Хорват Анд Хорват овқат таннарх тизими. Бу тизим меню ҳақидаги ҳар бир нарса таннархининг сотишлар билан алоқасига таянади.
2. Таннархларни пропорциялашга таянган назорат услуби. Бу услуб таннархларнинг ва овқат сотилишдан кейинги эмас, олдинги даромадларнинг назорати учун қабул қилинган 2-3 кунлик вақтдаги жами фойда ва таннархни тахминан кўрсатади. Сайёҳликда ресторан хўжалиги муаммолари энг кам ўрганилган йўналиш бўлиб, бу соҳанинг қайси турларига эътибор бериш, саёҳат қилувчиларнинг хоҳиш-иродасини билиш, уларни энг фойдали ва қулай ошхоналарга чорлаш, уларнинг хавфсизлигини таъминлаш, талабини қондириш ва яна бошқа кўплаб турларни билиш сервис хизмати функциясига киради.
Америка Миллий ресторанлар ассосацияси маълумотларига кўра, 2005-йилда мамлакатда умумий оватланишда 913 минг корхона хизмат кўрсатиб, 325 млрд. доллар савдо тушумига эга бўлди ва хизмат кўрсатиш штатларида 9,8 млн. киши қатнашди.
Ҳозирги вақтда дунёда ресторанлар консепцияси йирик савдо марказларида юқори суръатда ривожланмоқда. Бундай хизматлар ёрдамида бу савдо марказларига ташриф буюрувчилар сони ортмоқда, натижада савдо ҳажми 10-30% га ошди. Масалан: Буюк Британияда 1000 га яқин шу турдаги ресторанлар мавжуд. Бу консепцияларнинг хилма-хиллиги савдо марказларидаги бир қатор кафе ва ресторанлардан ташкил топган “Шахобча”лар консепцияси билан изоҳланади. Лондон марказидаги “Мевеникс Марше” ресторанида битта бўлимда бир вақтнинг ўзида 7 та унчалик катта бўлмаган ресторанларга хизмат кўрсатилади.
Туристларни овқат билан таъминлаш тизими турнинг шаклига, туристларнинг категориясига, биноларнинг қурилиш жойларига яқин ёки узоқлигига ва бошқа факторларга боғлиқ. Овқат билан таъминлаш тартиби йўлланма, шартнома, ваучерда кўрсатилади. Қоидага кўра, нонушта туристларга “швед столи” тизими шаклида берилади бу ўз-ўзига хизмат қилиш ва ассортиментда мавжуд бўлганлари ўзларининг хоҳишларига биноан амалга оширилади. Меҳмонхоналарда кўпчилик нонушталар кафедра-буфетда, ресторанда ёки хонага буюртма бериш орқали бўлади. Мини бар ва ошхонаси бор номерларда нонушталар мустақил тайёрланади. Овқатланишнинг “яримпансион” шаклига кўра туристларга умумий тушлик овқат ёки кечлик белгиланган вақтда берилади. “Тўлиқ пансион”да эса овқатланиш 3-4 марта бўлади. Табиийки спорт, овчилик, алпинистик ва бошқа турдаги якка тартибдаги турларнинг овқатланиш шакли (мустақил) махсус ярим фабрикат ва конценрантлардан мустақил тоам тайёрлашга асосланган.