Turizm asoslari

1. Turizm infratuzilmasi deganda nimani ¡ushunasiz?
2. Turizm inshootiarining infratuzjlma tizimidagi roli qanday?
3. Turizm sohasida muhandislik tarmoqlari zarurmi?
4. Kommunikatsiya tizimi turizm ishida nima beradi?
5. Respublikamizdagi avtomobil y o ‘!larining turizm infratuzilmasidagi
o ‘m i qanday?
6. Temiryo ‘Homing turizm infratuzilmasidan jo y olishiga sabablarini
tushuntirib bering.
7. 
Tarixiy shaharlarda turistlar uchun maxsus yo ‘liar joriy qilinishining
zaruriyati nimada?
8. Issiqlik tarmog'ining mehmonxonalarxizjnatidagi ahamiyati nimalardan
iborat?
9. Aloqa tarmog‘i turizm ishida qanday rol о У nay di?
10. Respublikamizda turizm infratuzilmasini rivojlantirish uchun yana
nimalar qilish zarur, deb о ‘ylaysiz?
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. 0 ‘zbekiston R esp u b lik asin in g «T urizm t o ‘g ‘risida»gi Q o n u n i.
2. 0 ‘zbekiston R espublikasi P rezid en tin in g 1995-yiI 2 -iy u n d ag i «Buyuk 
ip ak y o ‘li»ni qayta tik lash d a 0 ‘zb ek isto n R e sp u b lik a sin in g ish tiro k in i avj 
o ld irish va R espublikada xalq aro tu riz m n i riv o jla n tirish b o rasid ag i c h o ra - 
ta d b irla r t o ‘g ‘risida»gi farm oni.
3. 0 ‘zb e k isto n R esp u b lik a si V a z irla r M a h k a m a s in in g 1995-yil 3- 
iy u n d a g i « 0 ‘zb ek isto n R e sp u b lik a sid a x a lq a ro tu r iz m n in g za m o n a v iy
in fratu zilm asin i b a rp o etish c h o ra -ta d b irla ri t o ‘g ‘risid a» g i q arori.
4. 0 ‘zb ek isto n R esp u b lik asi P re z id e n tin in g 1 9 9 9 -y il 1 5 -ap reld ag i 
«2005-yilgacha b o ‘lgan davrda 0 ‘zb ek isto n d a tu riz m n i riv o jlan tirish davlat 
d a stu ri t o ‘g ‘risida»gi farm oni.
5. 0 ‘zb ek davlat sta n d a rtla sh tirish , m e tro lo g iy a v a se rtifik atlash tirish
m ark a zin in g 1998-yil 3 1 -d ek ab rd ag i « M e h m o n x o n a la r klassifikatsiyasi».
6. В о р о н к о в а Л .П . И с т о р и я т у р и зм а и г о с т е п р и и м с т в а . У ч еб н о е 
п о с о б и е . Г Р И Ф . 2007.
7 . М а р и н и н М .М . Т у р и с т с к и е ф о р м а л ь н о с т и и б е з о п а с н о с т ь в 
т у р и зм е . 2008.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

9 -B O B . T U R I S T I K X IZ M A T L A R
9.1. T uristik xizm atlar haqida tushuncha.
9.2. T uristik xizm atlar tarkibi.
9.1 . Turistik xizm atlar haqida tushuncha
0 ‘zbekiston Respublikasining «Turizm to ‘g‘risida»gi Qonunidagi 
ayrim m oddalarda turistik xizm atlar bilan bogMiq tushunchalarning 
ta ’rifi berilgan. Jum ladan, Q onunning 3-moddasida turistik xizmatlar 
tu s h u n c h a s i h a q id a : « tu ristik x iz m a tla r - tu ris tik fa o liy a t 
subyektlarining joylashtirish, ovqatlantirish, transport, axborot- 
reklam a xizm atlari ko‘rsatish borasidagi, shuningdek, turistlam ing 
eh tiy o jlarin i qondirishga qaratilgan boshqa xizm atlar», — deb 
ta ’riflanadi. Q onunning Il-m o d d asi: «turistik sayohat va turistik 
xizm atlar m ajm ui», deb nom lanib, unda quyidagi fikrlar bayon 
qilinadi — «turistik sayohat yakka tartibda yoki turistlar guruhi 
tarkibida am alga oshiriladi. Turistik xizm atlar majmuyi transport 
(tashish — M .M .) xizmati ko‘rsatishni, yashash, ovqatlantirish, 
ekskursiya xizm ati ko‘rsatish, m adaniy, sport dasturlarini tashkil 
etish va boshqa xizmatlarni o ‘z ichiga oladi», — deyiladi. Q onunning 
10-moddasi: «Turistik xizmatlarni sertifikatlashtirish», deb nomlanib, 
unda quyidagi jum lalarni o ‘qiymiz: «Turistik xizm atlar m ajburiy 
sertifikatlashtirilishi lozim. Turistik xizmatlarni sertifikatlashtirish 
va sertifikat berish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga 
oshiriladi. Turistik faoliyat subyektining turistik xizmatlarni majburiy 
s e r tif ik a tla s h tir is h d a n bo sh to r tis h i, tu ristik x iz m a tla rn i 
s e r tifik a tla s h tir is h n in g n a tija si salbiy boM ishi, sh u n in g d e k , 
sertifikatning am al qilishini b ekor qiiish turistik faoliyatni am alga 
oshirish u c h u n berilgan litsenziyaning amal qilishini to 'x ta tib
q o ‘yishiga yoki litsenziyadan m ahrum qilishga sabab b o ‘ladi». 
Q onunning 12-moddasi: «Turistik xizmatlar ko‘rsatish shartnomasi»,
— deb n om lanib, quyidagi fikrlar bayon etiladi: «Turistik xizm atlar 
s h a r tn o m a a s o s id a k o ‘rs a tila d i. S h a rtn o m a d a k o ‘rsa tilg a n
x iz m atlarn in g koMami va sifati, taraflarning huquqlari ham da 
m a jb u r iy a tla r in i, h aq t o ‘lash va h is o b -k ito b la r ta r tib in i, 
sh artn o m an in g am al qiiish m uddatini va uni bajarm aganlik yoki
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

lozim d arajada bajarm aganlik uch un javobgarlikni, shuningdek, 
ta ra f la r n in g kelishuviga k o ‘ra b o sh q a s h a r tla r n i belgilaydi». 
Q o n u n n in g 13-m oddasi: « T u ristik yoM íanm a (v a u c h e r)» , deb 
nom lanib, unda: «Turistik yoMlanma (vaucher) — tu ristn in g yoki 
turistlarguruhining turtarkibiga kiruvchi turistik xizm atlarga b o ‘lgan 
h u q u q in i b elgilovchi va b u n d a y x iz m a tla r k o ‘rs a tilg a n lig in i 
tasdiqlovchi hujjat», — deyiladi.
Turist turistik m ahsulotlar (turistik xizm atlar, ish va tovarlar) 
iste’m olchisidir. Bu haqiqat — bu uch q o id a d an birini yoddan 
c h iq a rg a n yoki e ’tiborga o lm a g an tu ristik m a rk a z tu riz m d a n
ko‘zlangan foydani ololmaydi. A ksincha, shu qoidalarga am al qilgan 
turistik m arkaz qiyinchiliksiz rivojlanadi, yaxshi foyda k o 4radi va 
o ‘z sarm oyasini turizm ni rivojlantirishga sarflaydi. Bunga misol 
A ntaliya turizm i. Bu joy 80 -yillar oxirida h am q u m li sohi! edi, 
keyingi 10 yillikda Yevropa m iqyosida eng kuchli k urortlardan biriga 
aylandi. Bu kurortda bir m avsum davom ida 1 m in. rossiyaliklar 
d am oladi, bu ko‘rsatkich um u m iy turistlarn in g 10 % ni tashkil 
etadi. U yerda mashinasozlik zavodlari yo‘q, h a m m a narsa turistga 
xizm at qilish uchun m o‘ljallangan. K urortni rivojlantirish uchun 
xorijdan katta sarmoyalar kiritilm oqda. Rossiyalik tu ristla r uchun 
viza b ek o r qilingan, bojxona ishlari yengillashtirilgan. F aq áí, tash rif 
buyuring, dam oling va sotib oling — shioriga am al qilinadi. Antaliya 
sohillarida aholini ish bilan ta ’minlash yuqori darajada, h a tto xorijdan 
ham ishchi kuchi talab etiladi. Bu tez rivojlanayotgan Turkiya uchun 
juda k atta ko‘rsatkichdir.
T uristik m ahsulotlar turistik xizm atlar (b ro n lash tirish , tashish, 
joylashtirish, ovqatlantirish, o ‘yinlar), turistik ishlar (fo to xizm ati, 
sug‘u rta, axborot, motiya, b a n k xizm ati), turistik to v a rla r (esdalik 
sovg‘alar, xilma-xil tu r tovarlari, iste’m ol tovarlari — parfyum eriya, 
ta m ak i, spirtli ichim liklar, m aish iy tex n ik a, k iy im -k e c h a k )d a n
iboratdir.
T uristik xizm atlar - turist va ekskursant ehtiyojlarini qondirish 
va t a ’m in lash g a q aratilg a n , x iz m a t so h a sid a g i b ir m aq sad g a 
yo‘naltirilgan h a ra k a tla rto ‘plam i b o ‘lib, u la rtu riz m m aqsadlariga, 
xarakteriga va turistik xizm atning q an d ay yo‘naltirilganligiga javob 
berishi ham da um um insoniy tam oyillarga qarshi b o ‘lm asligi kerak.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

D avlat stan d arti ta ’rifiga k o ‘ra, turistik xizm atlar turistlarning 
e h tiy o jla rin i qo n d irish fao liy ati bilan shug‘ullanu vch i tu rizm
tashkilotlarining faoliyati m ahsulidir.
U m u m a n xizm atlar bu k o ‘zga ko‘rinm as tovarning o ‘ziga xos 
tu rid ir. X izm at bevosita is te ’m ol jarayonida yuzaga keladi va 
alo h ida holda b o ‘lmaydi. Bu xizm atning tovar bilan asosiy farqidir. 
B u n dan ta sh q a ri, to v a r iste ’m olchiga olib kelib beriladi, turistik 
x iz m a td a esa iste’m olchi b ev osita xizm atning paydo b o ‘ladigan 
yeriga olib boriladi. Shuning uchu n ham turistik xizm atlarni ishlab 
ch iq a rish va sotish m oddiy to v arlarn i sotishga alo q ad o r b o ‘lgan 
q o n u n la r asosida em as, balki boshqa q o nu nlar m ajm uyi bilan 
b o sh q arilad i.
T u riz m x iz m atid a e k s p o rt tu sh u n ch asi va q o n u n -q o id a si 
boshqacharoqdir. Ba’zi m an balard a ko‘rsatilishicha — a n ’anaviy 
variantga ko‘ra, turistlar guruhi boshlig‘ining xorijiy davlatlardagi 
xizm atlari va xorijiy davlatda ishlash uchun yuborilgan avtobus 
h a y d o v c h isin in g x iz m a tla ri tu ristik x iz m atlarn in g eksp o rtig a 
ta allu q lid ir. M isol u ch u n , G ru ziy aning «Turizm to ‘g‘risida»gi 
Q o n u n ig a k o ‘ra m am lakat ichidagi xizm atlar tu rizm im porti, 
tashqarisidagi xizm atlar esa turizm eksportiga taalluqlidir. Rossiya 
va 0 ‘zbekiston hududidagi m ahalliy turistik korxonalar tom onidan 
xorijiy turistlarga ko‘rsatiIgan xizm atlar eksportga aloqadordir va 
b uning u ch u n firm alar b a ’zi im tiyozlardan foydalanadilar.
9.2. T uristik xizm atlar tarkibi
Turistik xizmat tarkibiga — xizm atlarni buyurtm a qilish, tashish, 
jo y lash tirish va b oshqa b a rc h a rasm iylashtirish ishlari, tashib 
berishning barcha turlari, transfer, ovqatlantirish, ekskursiya va 
a ttra k s io n la r, tib b iy k o ‘rik va sug‘u rta , ta rjim o n x izm atlari, 
uchrashuvlar va boshqalar bilan ta ’minlash kiradi. Xizmatlar tarkibiga 
yana gu ruh boshlig‘i xizm ati bilan gid-tarjim onning xizm ati ham
kiritilishi m um kin.
H ar b ir turning xizm atlar doirasi turlicha bo'lib, dastur bilan 
belgilanadi va h ar b ir xizm atning o ‘z ichiga kiruvchi yana boshqa 
juda k o ‘p elem entlari b o ‘ladi.
A gar turizm ni ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, um um iy tamoyillarga
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kokra, h a r b ir turistik paketda eng kam ida ikkita xizmat turi b o ‘lad i, 
bular: tashish va joylashtirish x iz m atlar paketidir. Bularni asosiy
tu ristik x iz m a tla r (ikkita) d e y ilad i. M u tax assisla rn in g fik rig a
qaraganda qo‘shim cha turistik x iz m atlar h a m boMib, ularning so n i 
400 dan ortiq hisoblanadi. Y uqorida ay tib o ‘tilgan ikkita (asosiy) 
xizmat turidan tashqari qolgan barcha x iz m atlar q o ‘shim cha tu ristik
xizm atlardir. H atto, ovqatlantirish va ekskursiya xizm atlari h a m . 
T u ristn in g x ohishiga ko‘ra, ta s h k ilo tc h i to m o n id a n x iz m a tla r 
kengaytirilishi m um kin, yoki bu narsa tash kilotchilar to m o n id a n
turistning tanloviga ko'rabelgilanadi. Ikkinchisi m a’qulroq, c h u n k i, 
um um iy n arxlar raqobatning ta m o y illa r va qadriyatlarga k o ‘ra
m in im al d arajag a tu sh m o q d a . Bu e s a a v v a la m b o r x iz m a tla r
paketining ham minimallashishiga olib kelm oqda. Shu asnoda h a r
qanday millatdagi turist bolsa ham narxlarga e ’tiborberishini hisobga 
olish zarur.
Asosiy ruhiy om ilni belgilaymiz: turist tu rn i sotib olish va tan lash
davrida h ar qanday yo‘l bilan b o ‘lsa h a m xarajatni kam aytirishga 
intiladi. Lekin, bu bilan uni o ch k o ‘z d ey a olm aym iz, v aho lank i, 
shundaylari ham tez-tez uchrab turadi. P ulni sarflash - dam o lish d a 
k atta h u z u r baxsh etadi. Turist d am olish vaqtida pulni o ‘zig a 
ishlatishni yaxshi ko‘radi va shuning u c h u n ekskursiya shaklidagi 
yoki ko‘ngilochar harakat shaklidagi q o ‘sh im c h a xaridlar erkin p ul 
xaijlashdir. Bunday holatda quyidagi ibora qoMlaniladi: turist sayohat 
davom ida oddiy hayotga nisbatan a n c h a k o ‘proq pul ishlatadi. U
bu pullarni yilbo‘yi yiqqan bo‘lishi m u m k in , lekin hech boMmasa
1 -2 haftacha tejam korlikdan dam o lish u ch u n pulni o ‘ylam ay
sarflaydi. Xalqaro statistikaga ko‘ra turistlar borgan joylarda haftasiga 
600 AQSH dollarigacha pul sarflaydi, o lm o n lar xasislar kategoriyasiga 
kirishadi, chunki ular ham m adan ko‘ra k am pul sarflashadilar, ru slar 
b o ‘lsa h atto shopping - turist (tijo ratch i)larn i hisobga o lm ag an d a, 
boshqa m am lakat va millatlarning turistlariga nisbatan 2 - 3 b a ro b a r 
ko‘proq pul sarflashadi.
Tashish (olib borish) xizmati
Tashish xizm ati bir nechta boM imdan iborat. Birinchi b o ‘lim i — 
Transfer - turistni asosiy yig‘ilish jo y ig a olib kelish (a e ro p o rt, 
vokzal...) va uni belgilangan joyga ta sh ish (olib borish, m asalan ,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kurort, otel...). Ikkinchi boMimi juda uzoq m asofaga, xorijiy elga, 
yoki boshqa tu r m arkazga tashish (olib borish). Buning samarasi 
texnikaning rivojlanishiga bog‘liq. XIX asrda temiryoMning qurilishi 
turizm uchun ju d a qulay sayohat qilish im koniyatini yaratdi. Uning 
qulayligi nisbatan narxlarining arzonligidadir. Hozirgi rivojlangan 
davlatlarda (Y aponiya, Fransiya, Italiya, G erm aniya...) tezyurar 
poyezdlar (360 km. s) aviatsiya bilan raqobatlashm oqda. Birinchi 
yuz yillikda turizm temiryoMdan foydalanishga asoslandi va kamroq 
daryo va dengiz tran sp o rtid an foydalanildi. Biz bilamizki, Tom as 
Kuk Amerika va Y evropa q it’alari bo‘ylab turizm ni tashkil qildi. 
Turizm ning rivojlanishiga tashish (olib borish) xizmati-asosiy to ‘siq 
b o ‘lib qoldi. XX a s r o ‘rtalariga kelib havo yo‘llari rivojlandi. 
Zam onaviy avialaynerlarga (12 ming. km ) 300 gacha yo‘lovchilar 
olina boshlandi. Bir kecha kunduz davomida zamonaviy avialaynerda 
yer sharining hohlagan yeriga, hohlagan tu r markazlariga borish 
im koniyati yaratildi. U zoq shimoiiy rossiyaliklar u c h -to ‘rt soatda 
issiq o ‘lkalarda, 0 ‘rta Y er dengizida boMadilar. Tovushdan tez uchar 
samolyotlar im koniyati esa ju da keng. Lekin, ularning xizmati narxi 
juda baland.
Xizmat sifatiga qarab tashish (olib borish) xizm ati sinflarga ham 
b o ‘linadi. Yirik 14 ta sin f xizmatlariga: havo yo‘llarida 5 ta sinf 
xizm ati (birinchi bizness sinfi, ekologik, turistik va boshqalar); 
temiryoMlarida 4 ta sin f xizmati, avtobuslarda 5 sinf xizmatlari kiradi. 
O tellarni va resto ran larn i klassifikatsiyaga b o ‘linishi ham m aga 
m a’lum. Avialaynerdagi biznes sinfi turist yoki ekologik sinfdan 
farq qiladi. Xizm at sinfiga qarab narxlar ham farqlanadi, tu r narxlari 
ham xuddi shunday.
Joylashtirish x iz m a ti (aniqrog‘i, m eh m o nx on a industriyasi) 
h a q id a m a z k u r o ‘q u v q o M lan m am izn in g 7 -m a v z u sid a fik r 
bildirganimiz bois, b u yerda alohida to ‘xtalib o'tishni joiz, deb 
bilmadik.
O vqatlantirish xizmati
Zaruriyati yuzasidan joylashtirishdan keyin ovqatlantirish turadi. 
T ur davomida vaqtida ovqatlanmaslik tufayli turistlar kayfiyati joyida 
bo‘lmaydi. Ertalabgi nonushta har doim joylashtirish hisobiga kiradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ikkinchi ovqatlanish m ehm onxona zim m asiga yoki alohida tu rist 
xohishiga bog‘Iiq b o ‘ladi. Ba’zilar: “ tu rist uxiash va ov qatlanish
uchun shunday uzoq joylarga b o rad im i?” , — deb savol berish ad i. 
D am olish va oziqlanish — ajratib b o ‘lm aydigan talab, uning sifati 
turistning taassu ro tlarin i va tu r x iz m a tin in g narxini b elg ilay d i. 
Qadimgi R im liklarning «N on va to m o sh a b o ‘lsa», — degan n aq li 
h o z irg a c h a o ‘z k u c h in i y o ‘q o tg a n i y o ‘q. O d am zo t s h u n d a y
yaratilgan, erta lab turib o v qatlan ad i va keyin m adaniy h o rd iq
chiqaradi. Ovqatlantirish xizmati dam olish va rohatlanishdan yuqori 
turadi. A lbatta, ovqatlanish bu ro h atlanishdir. M ijoz talabiga k o ‘ra 
(milliy) taom bilan ta ’m inlanadi. A vstraliyaga borgan yevropalik 
hech qachon q o ‘ng‘iz va chuvalchanglar b ilan oziqlanm aydi, le k in
mahalliy xalq kengru go‘shtidan bifshteks yoki tim sox d u m id a n
juda mazali ta o m n i iste’mol qiladilar. T u ristlar ham bu ta o m la rn i 
qiziqish bilan tatib ko‘radilar. Turizm tashkilotchilari ovqatlantirishni 
chuqur o ‘rganib chiqishlari va turistning ko‘nglini to ‘ldirishlari zarur. 
F ran su zlar q iz il vin osiz tu sh lik n i q o n iq a rs iz qabul q ilis h a d i. 
S h a rq lik la r e sa y o g ‘li va a c h c h iq o v q a tn i h u sh k o ‘r is h a d i. 
A m erikaliklar karam ni bilishmaydi va u n d a n tayyorlangan ta o m n i 
emaydilar. Y evropaliklarsup-pyurega k o ‘nikishgan, ular ru slam in g
suyuq ovqatini istem ol qila olishm aydi. U la r u ch u n bu “b irin ch i va 
ikkinchi taom bir idishda” , - degani. Turistlam i ovqatlantirish u ch u n
h ar xil m illatlar taom lari yozilgan m axsus tavsiyanom alar b o r. 
Ovqatlantirish xilm a-xil bo‘lishi va tu rist u ch u n kutilm agan sovg‘a 
b o ‘lishi kerak.
Ekskursiya xizm ati
Turistik xizm atlar tarkibiga ekskursiyalar, poxodlar ham kiradi.
0 ‘zbekiston Respublikasining «Turizm to ‘g‘risida»gi Q o n u n id a: 
«ekskursiya faoliyati — turistik faoliyatning tarixiy yodgorliklar, 
diqqatga sazovor jo y lar va boshqa o b y e k tla r bilan ta n is h tirish
m aqsadida o ld in d a n tuzilgan yo‘n a lis h la r b o ‘yicha eksk u rsiya 
y e ta k c h isi (g id ) h a m ro x lig id a g i 24 s o a td a n o s h m a y d ig a n
ekskursiyalarni tashkil etishga doir qismi», — deyilgan. G id h aq id a 
esa: «gid (ekskursiya yetakchisi) — tu r qatn ashch ilariga tu ristik
xizm atlar ko'rsatish shartnom asi doirasida ekskursiya - a x b o ro t,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tashkiliy yusindagi x iz m a tla r va malakali yordam ko‘rsatuvchi 
jismoniy shaxs», — deyiladi.
Ekskursiya (ex cu rsio n ) — turistga va ekskursant (bir kunlik 
ziyoratchi)ga ta k lif qiiinishi mumkin. Ekskursiya turistik xizmat 
b o lib , turistning estetik, ruhiy, boxabarlik va boshg‘a qiziquvchanlik 
ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiladi.
Ekskursiya m o b o y n id a' qatnashuvchilar olam ni anglash,tabiat 
m o‘jizalarini, tarixiy obidalarini ko‘rish, shahar va parklarda b o ‘lish 
imkoniyatiga ega b o ‘ladilar.
Ekskursiyashunoslik — bu alohida, jiddiy fan hisoblanadi. 
Birinchi Rossiya ekskursiya olib boruvchisi Pyotr I hisoblanadi. U 
x o rijlik m e h m o n la r n i S a n k t-P e te rb u rg b o ‘ylab o lib y u rib , 
qurilishlami ko‘rsatar va o'zining muvaffaqiyatlari bilan maqtanishni 
yoqtirar edi.
Ekskursiyaning o ‘ziga xos shartlari ham bor: tem atika (m avzu), 
rejalashtirilgan y o ‘nalish (m arshrut), m a ’lum m uddatga oldindan 
ta y y o rla n g a n m a tn va ta b iiy k i, is h tiro k c h ila rn in g , y a ’ni 
ekskursantlarning b o ‘lishi. Ekskursiyaning funksional aham iyati — 
dam olish, m adaniy saviyaning oshishi va m uloqot hisoblanadi.
A ttraksionlar, o ‘yinlar, ko‘ngilochar m ashg‘ulotlar va o ‘yin 
biznesi ham turistik xizm atlar qatoridan jo y oladi. Yanada aniqrog‘i 
bularni qo‘shim ch a turistik xizmatlar, - deyiladi.
Ko‘ngil och ish n in g uslublari va xillari chegarasiz darajada ko‘p, 
negaki ulartashkilotchilarning fantaziyalariga bogliq. Ko‘ngil ochish 
m ashg‘ulotlarining 110 ga yaqin eng m ashhur va ko‘zga ko‘ringan 
tu rla ri m a v ju d . T e x n ik a riv o jla n ish i va o ‘y in g o h la rn in g
ta s h k ilo tc h ila ri fa n ta z iy a s i b ilan y a n g id a n -y a n g i d am olish
imkoniyatlari ko‘paym oqda.
H ar kim ning t a ’bi h ar xil, b a’zi bir turistlar Parijdagi tarixiy 
eksponatlarini k o ‘rish uchun Luvr muzeyini hohlasa, ko‘pchiligi 
Evro Disney — U o ld Disneyning kashfiyotlarini tom osha qilishni 
yoqtiradi. Jud a k o (p m arkazlar, xiyobonlar attraksionlar bilan to ‘la. 
Bular - arg‘im ch o q lar, qiyshiq oynalarning kulgu xonalari, uchish 
joylari. Misol u c h u n , Disney bog‘ining tem atik davomi bo'lgan 
kosmik uchishlarni boshqarish pulti shaklida jihozlangan bolalaming 
elektron o ‘yinlari uchu n butun bir zalni ajratilgan «Disney Magik»,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

A m erikada esa otlarda yurish, h arx il fantastik, m exaniq va elektron 
ko‘rinishdagi tom oshalardir. Hozirgi kunda yuqori darajaga erishgan 
“ Disney M agik” kruiz laynerini kcltirish m u m k in . A ttraksionlar 
tizim ida bolalarning avtom at o ‘yinlari katta o ‘rin tu tad i, kattalar 
uchun esa yanada jiddiyroq o ‘yin sanoatining yangi kategoriyasiga 
oid ko‘ngi! ochish m ashg‘uIotIari m a’quldir. U la r billiard, karta, 
ruletka va boshqalardir.
0 ‘yin biznesi ko‘ngil o ch ish tizim ida alo h id a o ‘rin tutadi. Las- 
Vegas dunyoda o kyinlar biznesining poytaxti hisoblanadi. C h o ‘l 
o ‘rtasidagi kichkina sh a h a rc h a e r yuzini o ‘zin in g o ‘yingoxlari bilan 
lol qoldirgan. A ynan, Las-V egasda d un y o n in g eng k atta 13 ta 
m ehm onxonasi qurilgan. 0 ‘yin zallari b ir v aq tn in g o ‘zida 1000 ta 
stolni o‘z bag‘riga oladi, m inglab turistlar b u y erda o ‘z om adlarini 
sinab ko‘rishga kelishadi.
K onsertlar, to m o sh alar va sp o rt tad b irlari
T u riz m m a rk a z la rid a m av su m d a v o m id a ta n iq li a rtis tla r 
ishtirokida konsertlar, har xil tom oshalar, te a tr artistlari, taniqli 
q o ‘sh iq c h ila r bilan u c h ra sh u v la r u y u sh tirilad i, x alq o ‘y inlari, 
festivallari va karnavallariga katta e ’tibor beriladi. B ular h am turistik 
xizm atqatoridanjoy oladi. M asalan, sharqiy Finlandiyadagi Savonlin 
qadim iy q o ‘rg‘onida h ar yili o pera festivali ikki oy d avom etadi. Bu 
opera festivaliga minglab turistlar tashrifbuyurishadi (b ir mavsum da 
50—60 ming kishi). F ransiyaning N itssa sh ahrida avgust oyida esa 
jaz musiqasi festivali u ch k u n m oboynida uchta k atta zalda bo'lib, 
unda 100 dan ortiq m usiqiy guruhlar, 300 ta tan iq li m usiqachilar 
ishtirok etishadi. Braziliyadagi kam avallar ham bu n g a misol.
Ko‘pchilik turistlami sport musobaqalari va birinchiliklari, avtomobil 
poygalari, tennis, olim piada, fútbol musobaqalari va boshqa o‘yinlar 
qiziqtiradi. Bunday holatlarda konsert, teatr va sport tom oshalarining 
chiptalari turpaket xizmatlari tarkibiga kiradi. Bunday tadbirlam i ham 
q o ‘shim cha turistik xizmatlar tarkibiga kiritib o ‘rganam iz.
Ish tu ristik xizm at turi sifatida
Ish xizmati doirasiga h a m m a turdagi x izm atlar h am d a turizm
xizm atiga aloqasi b o ‘lm agan ishlar ham kiradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bu ishlar: ban klar, kredit k arto c h k alar bilan b o g liq b o lg a n
ish, aloqa x iz m a ti, avtom obil y onlash, yoqilg‘i quyish xizm ati, 
texnik y o rd am xizm ati, so g lik n i saqlashga doir xizm at, bolalarga 
tarbiyachi va boshqa xizm atlardir. Shuningdek, m aishiy xizm at 
k o ‘rsatish fao liy atin in g b arch a tu rla ri ham turistik xizm atlardir. 
M asalan, fo to p ly o n k an i yoritish, rasm ni chiqarish, fo to ap p a rat 
va v id io k am e ra n i ta ’m irlash, sartaro sh x o n a xizm ati, kiyim lar va 
buyum larni ijaraga berish, oyoq kiyim larni ta ’m irlashlar h am shu 
xizm at ta rk ib ig a kiradi. T u rizm d an ajratib b o lm ay d ig an so h a bu 
tu ristlarn i k u z a tib borish (tin ch lig in i t a ’m inlash). Q o kriq ch ilar 
m e h m o n x o n a d a , m uzeylarda va k o ‘ch alard a ham tu ristlar bilan 
birga yuradilar. M isrda turistlar karvon b o lib , besh-olti avtobusda 
c h o ‘1 b o ‘y la b y u rg an d a q u ro lla n g a n m ilitsiya b ilan k u z a tib
boriladi. G re tsiy a d a m ahalliy m ilitsiya tarkibiga - tu r m ilitsiyasi 
ham k irad i va h a r b ir telefon k ito b ch alarid a ularning raq am lari 
mavjud.
T uristik sayohat yakuni (uyga qaytish)
Yaxshi d am olish o ‘z y o lig a, lekin yaxshi kayfiyat bilan uyga 
qaytish ham m uhim . H OM EW ARD - muhim turistik xizmat b o lib , 
turistni uyga qaytishini ta ’m inlaydi. Turizm boshqaruvchi yoki tu r 
olib boruvchi turizm yo‘nalishiga va qaytish muddatiga, turizm
rejasiga, u sh lanib qolish m uam m osiga, qaytib kelish m uddatini 
o ‘zgarganiga, tu ristik guruhni kutib oluvchi transportni tashkil 
qilishga va boshqa tashkiliy ishlarga javob beradi. U turistning 
q a rin d o s h la ri yoki d o ‘stlari k u tib olishi u ch u n qay tib kelish 
m u d d a tin i, sam o ly o td a, po y ezd d a yoki avtobusda ek an lig in i 
yetkazishi lozim . Agar imkoni b o is a , qaytayotgan turistni kutib 
olishni va boshqa shaharlik b o is a uni joy bilan ta ’minlash uchun 
m ehm on xo n ad an bron olishi lozim b o la d i.
Xulosa
M azkur mavzuda turistik xizmatlar haqida m a’lumot berilib, unda 
0 ‘zbekiston Respublikasining «Turizm to kg‘risida»gi Q onunidan 
sharh keltirildi. Shuningdek, turistik mahsulotlar (turistik xizmatlar, 
ish va tovarlar) haqida yetarli fîkrlar bayon etildi.
Turistik xizm atlar sifatida h a tto turli o ‘yinlar, tom oshalar, sport
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ta d b irla ri, m aishiy xizm at, sug ‘u rta, a x b o ro t va m o liy a-b an k
xizm atlaridan misollar keltirildi.
T ayanch iboralar:
— Turistik xizm atlar tarkibi
— Turistik m ahsulotlar
— Turistik ishlar
— M aishiy xizmatlar
N azorat va m ulohaza savollari: