Turizm asoslari



Download 6,79 Mb.
Pdf ko'rish
bet51/61
Sana13.02.2022
Hajmi6,79 Mb.
#446936
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   61
Bog'liq
Turizm asoslari (Murodjon Mirzayev, Mahbuba Aliyeva)

m a y o q n i
dastlabki yaratilgan shaklida tiklamoqchi va uning
www.ziyouz.com kutubxonasi


konstruksiyasini kuchli seysmik k ark as 
b ila n
o ‘zgartirib, u n d a n
turistik diqqatga sazovor joy qilm oqchi.
Ba’zi dunyo m o ‘jizalarining qadim gi r o ‘yxatlarida yuqorida ay tib
o ‘tilgan obyektlardan bittasining o ‘rniga V avilon minorasi yoki F o rs 
sh o h i Syrus saroy i kiritilgan. D u n y o m o ‘jiz a la rin in g b o s h q a
ro ‘yxatlari h am m avjud, ularga o 'r ta a sria rd a yaratilgan ob yek tlar, 
hozirgi zam on inshootiari va kashfiyotlari kiritilgan.
D unyo m o‘jizalariga «Buyuk X itoy d evori»ni kiritish ad o la td a n
b o ‘lardi. M ustahkam qal’a devordan ib o rat ulkan inshoot b u tu n
m am lakat u zra X itoyning sh im o liy q is m id a sh arq d an g ‘a rb g a
c h o ‘zilgan. D evom i qurish eram izd an a w a lg i taxm inan 25 0 -y il 
im perator C h u in S hin Huang Ti to m o n id a n boshlangan. A sosiy 
ishlar eram izning III asriga kelib tu g ag an . M uhandislik n u q ta y i 
n a z a rid a n , b u in sh o o t M isr e h ro m la r in in g b arch asi q o ‘s h iIib
olinganda unga sarflangan ishdan y u q o rid a turadi. In sh o o tn in g
aham iyati g‘arbiy-shim oldan k elad ig an d u sh m a n la r b o sq in id a n
saqlanish b o ‘lgan. D evor qurilishiga u z o q d avr m obaynida y u z 
minglab ishchilar ishtirok etishgan. D e v o m in g uzunligi h a r b ir
insonni hayratda qoldiradi. D evom ing h aq iq iy uzunligi to ‘g‘risidagi 
m a’lum otlar bir-biriga to ‘g ‘ri kelmaydi. S h u n d ay m a’lu m o tla rb o rk i, 
devor uzunligi 2150 mil (4500 km ) d eb k o ‘rsatiladi. G innes k ito b id a 
inshoot uzunligi 6200 mil deb k o ‘rsatilg an (qurib b itkazilm agan 
qism lar bilan birgalikda). Devor b alandligi tu rlich a 5 m. d an 10 m . 
gacha, qalinligi 10 m. gacha. D evor ustig a y o ‘lak qurilgan va u n d a
yurish m um kin b o ‘lgan. Xitoy sayyohi L in Y oudia 1990-yil b irin c h i 
b o lib devor ustining u boshidan bu b o sh ig ach a piyoda bosib o ‘tg a n . 
D evom ing yaxshi saqlangan qismi P ek in (Beydjing) shim oliga 70 
km . joydan o ‘tgan va m ashhur turistik o by ekt hisoblanadi.
Shuningdek, m ashhur g‘orlar, q a l’a la r va qasrlar ham tu ristik
resurslar tark ib ig a kiradi. M ash h u r g 'o r la r yer osti b o ‘s h liq la ri 
q o ‘riqlash obyekti hisoblanadi, b a ’zan u y er osti suvlari faoliyati 
natijasida yengil eruvchi loyqali tu z la rd a n (gips, tosh tuzi, d o lo m it, 
ohak tosh) tashkil topib ju d a katta h a jm la rd a b o ‘ladi. D u nyodagi 
eng katta g‘o r A Q SH ning K entukki sh ta tid a joylashgan M a m o n t 
g‘ori hisoblanadi. U b ir qator stalaktik z allar va koridorlardan ib o rat, 
um um iy uzunligi 530 km. dan ortiq . Y e r yuzasida eng c h u q u r
www.ziyouz.com kutubxonasi


g ‘orlardan Fransiyadagi P er-S en-M arten (chuqurligi 1171 m.) va 
Berje g‘oridir. C h u q u r g‘orlarda, yer osti dengizlarida va koMlarda 
o ‘ziga xos fauna va flora topilgan: baliqlar, suvda va quruqlikda 
yashovchilar va h ash aro tlar b o lib , ular b u tunlay qorong‘ulikda 
yashaydilar, k o ‘rishg a qobil em as, ularda k o ‘zlarn in g o ‘rniga 
m o ‘ylari, oyoqlari rivojlanadi. Ba’zi g‘orlardan tarixiy odam lar 
turarjoylaii, devoriy rasm lartopilgan. Dunyodagi ko‘pchilik g‘orlar 
turizmning eng m ashhur obyektlari hisoblanadi va davlat himoyasida 
b o ‘ladi.
Qal’alar
M ashhur turistik obyektlarga davlat mulki va q o ‘riqlanuvchi 
hudud, - deb e ’lon qilingan o ‘rta asr q a l’alari kiradi. 0 ‘rta asr 
feodallari, qirollar, sultonlar, shohlar va boshqa hukm dorlar yashagan 
istehkom uy-joylari h am qal’alardir. Q aFa — qasrlar odatda yetib 
borish qiyin joylarga, tikka tepaliklarga va tog‘larga qurilgan. Qal’alar 
atrofiga aholi to ‘p lan gan va u yerda yashovchilar dushm an kelgan 
paytda qal’aga yashirinishgan. QaPalar uzoq oylab qamalga chidagan 
va am alda ularga kirib boMmagan. Vaqt o ‘tishi bilan alohida qal’alar 
katta shaharlar va h a tto poytaxtlar m arkazida joylashib qolgan.
Q al’alar arxitekturasi va ichki joylashuvi b o ‘yicha juda h am turfa 
xildir. XIV—XV a s rla rd a q a l’alar o ‘zin in g h arb iy aham iy atin i 
yo‘qotgan va b o rg an sari saroy ahli va aristokratlar saroylariga 
aylangan. Q a l’a in sh o o tla rin in g k atta q ism i b izg acha xaroba 
k o ‘rin is h id a y e tib k e lg a n , le k in Is p a n iy a , G e rm a n iy a va 
Shveysariyadagi saqlangan va qayta tiklangan q al’alar asosan muzey 
ko‘rinishida o‘rta asrlam ing jihozlar, kartinalar, idish-tovoqlar, mebel 
va interyerning ichki elem entlarining ajoyib kolleksiyalari bilan 
jihozlangan.
Q al’alar turistik dasturlam ing obyektlaridan biri hisoblanadi va 
tu ristla r b a jo n -u dil ularga borishadi. Eng m a sh h u r q a l’alar 
G erm aniyada, Shveysariyadadir. Ispaniya va Fransiyada esa tarixiy 
yodgorliklar ko‘p m iqdordajoylashgan. Fransiyaning ajoyib, noyob 
qasrlari b o ‘yicha m axsus turistik marshrut ta k lif qilinadi.
Polshada 20 d a n o rtiq qal’a m a’lum. Keyingi vaqtlarda harbiy 
aham iyatini yo‘q o tg an q a l’alar o ‘rniga saroy xarakteridagi ko‘rkam 
qasrlar qurila boshladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


B avariyadagi (G e rm a n iy a ) N o y x sh v a n sh ta y n qasri n o y o b
hisoblanadi. K o‘p minorali ushbu q asm in g tashqi arxitekturasi U old 
Disneyga, D isneylend tipidagi b a rc h a te m a tik parklarga (A m erik a, 
Y evropa va Yaponiyada) em blem a qilib q o ‘yilgan. D isneylendning 
afsonaviy parklari yaratishida pro to tip b o ‘lib xizmat qilgan. M ash h u r 
qal’alar qatoriga Viborgshahridagi q al’a (Rossiya) va Finlyandiyadagi 
N eyshlot (Savanna) lam i qo‘shish m u m k in .
Xulosa
Turistik resurslar turistik qiziqish b ilan bog‘liq. Y a’ni, tu ristik
resurslar turistlarda qiziqish uyg‘otishi kerak. Shundagina ko‘zlan g an
maqsadga erishiladi. Qiziqish ob y ek tlarin i turizm tash kilo tch ilari 
izlab topishlari kerak.
T uristik resurslar boMsagina tu riz m am alga oshadi. U la rsiz
tu riz m n i ta s a w u r etish m u m k in e m a s. R esurslar tu r iz m n in g
yuragidir. Turistik resurslardan u n u m li va maqsadli foydalanish 
lozim.
]-ilova
0 ‘zbekistonning tarixiy va m adaniy yodgorlik resurslari 
0 ‘zbekiston Respublikasi turizm markazlari
Poytaxti T oshkent shahri. iq lim i — m o ‘tadiI, subtropik iqlim . 
Davlat tuzum i - respublika. M aydoni — 447,4 ming kv. km., aholisi
— 25 m in., tili — o ‘zbek, dini — islo m , pul birligi — 0 ‘zb ek isto n
so‘mi.
0 ‘zb ek isto n tarixi va kelajagi b u y u k davlat. Eng q a d im g i 
m a d a n iy a t d u rd o n a la ri. IX —X V a s rla rd a g i m a d a n iy h a y o t . 
O czbekistonning «Buyuk ipak yo‘li»dagi m arkaziy hudud ekanligi.
K o ‘h n a m a d an iy at m a rk a z la ri: a rx eo lo g iy a — A fro siy o b , 
Varaxsha, Sopollitepa, Fayoztepa, S h o sh tep a, O qtepa, S h o h ru h iy a 
yodgorliklari; davlatchilik - X o razm , B aqtriya, So‘g‘d, K u sh o n , 
Q a n g ‘ d a v la tla ri; sh ah arso zlik — S a m a rq a n d , B uxoro, X iv a , 
Shahrisabz, T erm iz, Qo‘qon, T o sh k en t, K arm ana, Qarshi k en tlari; 
m e’m orchilik — Shohizinda, Z an gi o ta , B ahovuddin N a q sh b a n d , 
Shayx H ovandi T oh ur m ajm ualari; R egiston, (U lug‘bek, T illak o ri,
www.ziyouz.com kutubxonasi


Sherdor), Ko‘kaldosh, B aroqxon, Abdulqosim madrasalari; G o ‘ri 
A m ir, R uhobod, B ibixonim m aqbaralari; m asjidlar va boshqa 
inshootlar; h u n arm a n d c h ilik - sang (to sh )taroshlik , zargarlik, 
zardo‘zlik, misgarlik, yog‘och o ‘ymakorlik, ganch o ‘ymakorlik; san’at
- adabiyot, musiqa, raqs, haykaitaroshlik, m iniatura va rassomchilik, 
xattotlik, kashtachilik va boshqalar.
0 ‘zbekistonda m ustaqiilik yillarida bunyod etilgan m e’morchilik 
va shaharsozlik. «Buyuk ipak yo‘li»ning qayta tiklanishi. Alisher 
Navoiy, Amir Tem ur, Bobur Mirzo, Ahmad aI-Farg‘oniy, Alpomish 
h ay k a lla rin in g , B a h o v u d d in N a q sh b a n d , Im o m a l-B u x o riy , 
B urhonuddin a l-M arg ‘inoniy, Abu M ansur M oturudiy yodgorlik 
m ajm ualarining, T em uriy lar tarixi Davlat m uzeyi, X otira maydoni, 
S hahidlar xotirasi xiyoboni obidalarining barpo etilishi va ularning 
turizm markazlari sifatida nam oyon bo‘lishi.
I n te r k o n tin e n ta l, 
S h e r a to n , Le M e r id ia n , A frosiyob 
m ehm onxonalarining, H ayvonot bog'i, Akvaparklarning ochilishi. 
Toshkent, Sam arqand, Buxoro, X iva,Term iz, Shahrisabz, Andijon, 
N am angan, Farg£ona, M arg‘ilon, Jizzax, G uliston kabi shaharlaming 
zam onaviy qiyofaga kirishi, ulardagi m e’m orchilik binolarining 
milliylik xususiyatlari.
0 ‘zbekiston R espublikasi Vazirlar M ahkam asining 1992-yil 3- 
noyabrda « B ah o v u dd in N aq shb an d tavallu d in in g 675-yilligini 
nishonlashga tayyorgarlik ko‘rish to ‘g‘risida»gi, 1993-yil 23-aprelda 
«1994-yilda o ‘rta asrlarning buyuk olim i M uham m ad Tarag‘ay 
U lug‘bekning 600 yillik yubileyini o ‘tkazish to ‘g‘risida»gi, 1994-yil 
29-dekabrda «Amir T em u r tavalludining 660 yilligini nishonlash 
to ‘g‘risida»gi, 1996-yil 3-yanvarda «Buxoro va Xiva shahrining 2500 
yillik yubileyini nishonlashga tayyorgarlik ko‘rish to ‘g‘risida»gi, 1997- 
yil 29-aprelda «Im om al-Buxoriy tavalludining hijriy-qamariy taqvim 
bo‘yicha 1225 yilligini nishonlash to ‘g‘risida»gi, shu yili 27-noyabrda 
«A hm ad a l-F a rg ‘o n iy tav allu d in in g 1200 yilligini nishonlash 
to ‘g‘risida»gi, shu yili 23-dekabrda «Buyuk m u saw ir Kamoliddin 
Behzod tavalludining 545 yilligini nishonlash to ‘g‘risida»gi, 1999- 
yil 27-dekabrda «T erm iz shahrining 2500-yilligini nishonlashga 
tayyorgarlik ko‘rish va o ‘tkazish to ‘g‘risida»gi qarorlarining tarixiy 
aham iyati va ularning turizm ishiga qo‘shgan ulkan hissasi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Sam arqand viloyati yodgorlik re s u rs la ri
S am arqand tarixi. Ko‘hna Afrosiyob. A m ir T em ur va te m u riy lar 
davrida m adaniy hayot. Arab sayyohi ib n B attutaning S am arq an d g a 
tashrifi. Ispan elchisi Lui G onzales de K lavixoning T em ur saro y id a 
bo‘lishi.
Sam arqand m e’morchiligi: S h o h iz in d a majmuyi. M ilodiy V II 
asrda yashagan payg'ambarimizning am akivachchasi bo‘lmish Q u sam
ibn Abbos 677-yili shu yerda shahid b o ‘lib , dafn etilganlar. M a z k u r 
yodgorliklar m ajm uyi uning sharafiga S ho h izin d a (Tirik sh o h ), — 
deb ataladi. U n d a asosan milodiy IX a srd a n turli m aqbaralar q u rila
boshlagan. Am ir Tem ur bu yerda go‘zaI b in o lar — maqbaralar bun y o d
ettirgan. A rab sayyohi Ibn B attu ta h a m S hohizinda z iy o ra tid a
b o ‘lgan. M ajm u ad a Q usam ib n A b b o s m a q b arasid an ta s h q a r i 
Q ozizoda Rum iy, Shirinbeka og‘a, S h o d i M ulk og‘a, T um an o g ‘a, 
Tug‘li Tekin, A m irzoda, U sta Ali, A m ir B urunduq, X o‘ja A h m a d
ham da shaxsi n o m a’lum m aqbaralar, sakkiz yoqli shiypon va bo sh q a 
inshootlar mujassam. Barcha m a q b aralar X IV —XV asrlarga oid.
G o ‘ri A m ir maqbarasi. M aqbara asli T em u m in g farm oni b ila n
nabirasi M uham m ad Sulton xotirasi u c h u n qurdirilgan, lekin, o rad an
besh oy o ‘tgach, T em um ing o ‘zi h a m sh u yerda dafn etilganligi 
sababli, G o ‘ri A m ir nom ini olgan. B u y e rd a T em u r va M u h am m ad
S u lto n d a n ta s h q a ri, s o h ib q iro n n in g o ‘g ‘illari - S h o h ru h v a 
M ironshoh, nabirasi U lug‘bek, ustozi M ir Sayyid Baraka h a m d a
Shoh Xo‘ja ismli shaxsi nom a’lum q a b rla r m ujassam . 1941-yili iy u n
oyida G o ‘ri A m ir m aqbarasida arxeologik komissiya q azish m alar 
o ‘tkazgan.
Ruhobod m aqbarasi. Shayx B u rx o n u d d in Sag‘aijiy nom i b ilan
m ashhur b o ‘lgan ushbu maqbara A m ir T e m u r tom onidan qurdirilgan 
va uning m a’naviy piri, - deyiladi. X IX asr m a’lum otlarida u n in g
oldida masjid, m inora, darvozaxonalar b u n y o d etilganligi yozilgan.
Bibixonim masjidi. Am ir T em u m in g H ind isto n g a zafarli yurishi 
sharafiga 1399-yili go‘zal malikasi Saroy M ulkxonim masjid q u rd ira 
boshlagan va uni 1404-yili tugallagan. M asjid ro ‘parasida B ibixonim
m aqbarasi ham m avjud. 1941-yilgi arxeo lo gik ekspeditsiya u shbu 
m aqbarani h am ochgan. U nda Bibixonim ja sad i T em ur va Ulug‘b ek
jasadlari kabi m o‘miyolangan edi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Registon. Bu yerda u ch ta yodgorlik ansam bli mujassam:
M irzo Ulug‘bck m a d ra sa si. 1417-yili U lu g 'b ek to m o n id an
bunyod etilgan. 0 ‘z davrida ilm-fan markaziga aylangan. Uning 
m e ’m o rch ilig i m o n u m e n ta l p e s h to q la r, y o n g u m b a z la r va 
m inoralardan iborat. M adrasa pishiq bo‘lishiga qaram ay shim oli- 
sharqiy m inora p eshto q dan qochib, ancha og‘a boshlagan, 1932- 
yili m inora to ‘g‘rilangan. M adrasa juda ham hasham atlidir.
S h erd o r m a d ra sa si. 1619— 1636-yillarda S am arq an d shahri 
h o k im i Y a la n g to ‘s h b iy B a h o d ir farm o n i b ila n q u rd irilg a n . 
R eg iston dagi M irz o U lu g ‘bek m a d ra sa sin in g q a ra m a -q a rsh i 
to m o n id a jo y la s h g a n va U lu g ‘bek m a d ra sa sin in g m e ’m oriy 
uslubini qaytargan. U n ing m e ’mori usta A bduljabbordir. M adrasa 
d in iy oliy o ‘quv yu rti vazifasini bajargan. U ning peshtoqi alohida 
b ezaklar va ko sh inlar b ilan bezatilgan. Peshtoqdagi sherlar tasviri 
ju d a jo z ib a li. S h e r la r n in g o h u g a ta sh la n a y o tg a n m a n zarasi 
tasvirlangan. S h erlar o rq a fonida quyosh aks ettirilgan. U odam
qiyofasidadir.
Tillakori m adrasasi. 1646— 1647-yillarda qurilgan bu bino ham
Y alangto‘shbiy B ahodir tom onidan bunyod etilgan. U Registondagi 
m e ’moriy yodgorliklar kompozitsiyasini sim m etrik tarzda to ‘ldiradi. 
Ichidagi masjid nihoyasiga yetmagan. Masjid markaziy xonasi jozibali 
va dabdabalidir. B archa husnkor jilolarga tilla suvi yurgizilgan. 
Shuning uchun uni T illakori, - deb ataladi.
Ulug‘bek rasadxonasi. 
M ashhur rasadxona C h o ‘pon ota tepaligi 
etagida, O birahm at arig‘i b o ‘yicha qurilgan. Bobur uni uch qavatli, 
usti sirli qilib bezatilgan edi, — deya yozgan. Rasadxona diam etri 
46,40 m etr, balandligi kam ida 30 m etr b o ‘lib, ichida katta asbob 
o ‘rnatilgan. Bu yerda quyosh, oy va boshqa sayyoralar kuzatilgan. 
U ni arxeolog V.L. V yatkin topgan va ochgan. Buzilib ketgan 
rasadxonadan hozirda uning yer ostidagi qoldig‘i qolgan, xolos.
Abu M ansur M oturudiy maqbarasi. 
U ning to ‘liq nomi — Im om
Abu M ansur M uham m ad ibn M uham m ad al-Xanafiy al-M oturudiy 
as-Sam arqandiydir. U Sam arqandning M oturud mavzesida X asrda 
tu g ‘ilgan, xanafiya m azhabining yaratilishida faol ishtirok etgan. 
U ning ta ’Iimoti M o v aro u n n ah r, Turkiya va H indistonda keng 
yoyilgan. Qabri C h o k ard iza qabristonida. 2000-yil 0 ‘zbekiston
www.ziyouz.com kutubxonasi


Respublikasi Prezidenti I .A. Karimov farm oni bilan yodgorlik qayta 
tiklandi, go‘zal ziyoratgohga aylandi.
Imom al-B uxoriy m aqbarasi. IX asrda yashab, «hadis ilm ida 
a m ir al-m o ‘m iniyn», — degan sharafli n o m g a sazovor boMgan 
m uhaddislam ing eng buyugi hisoblanadilar. B obom izdan «Al-jome* 
as-sahih»dek asar bunyod b o ‘lib, uning nom ini b u tu n islom olamiga 
tanitdi. U1 zot Buxoro shahrid a tavallud to p g an lar. Ziyoratgoh esa 
S am arqand viloyatining C helak tu m anidagi X artang qishlog‘ida 
jo y la sh g a n . P re z id e n tim iz fa rm o n i b ila n 1 9 9 8 -y il b u y u k
m uhaddisning hijriy-qam ariy taqvim b o ‘y ich a 1225-yilligi keng 
nishonlanib, unga ajoyib yodgorlik m ajm uyi buny o d etildi.
H azrati Xizr masjidi. Sam arqandda qurilgan birinchi masjid shu 
ekanligi rivoyat qilinadi. XIX asrning o 'rta la rid a qadimgi masjid 
poydevoriga hozirgi masjid o ‘rnatilgan. T ikkalikda joylashgan bu 
m a sjid n in g o ld i p e s h a y v o n li b o ‘lib , h a s h a m a tli. X o n a q o h , 
darvozaxona, m in oralard an iborat. Turli d av rla rd a qurilgan va 
tiklangan. Bosh m e’mori usta Abdulqodir Boqiyevdir. Yaxshi niyatlar 
bilan unga yuqoridagi n om berilgan.
Buxoro viloyati yodgorlik re su rsla ri
B u x o ro ta r ix i. K o ‘h n a V arax sh a . S o m o n iy la r d a v la ti. 
Shayboniyxon asos solgan B uxoro xonligi. S av d o karvo nlari, 
hunarm andchilik, ilm -fan va m adaniyatning rivojlanishi. Rossiya, 
X itoy, Hindiston kabi davlatlar bilan savdo va elchilik aloqalarining 
olib borilishi. Italiyalik m ashh ur sayyoh M ark o P oloning, ingliz 
sayyohi A ntoni Jenkinson, rus elchisi Ivan X oxlov, Boris Pozuxin, 
venger sayyohi va olim i X erm an V am berilam ing Buxoroga tashrifi. 
B uxorodan Rossiyaga Qozi N o ‘g‘ay, M ulla F arru x , H oji F arruh, 
E rnazar elchilarning elchi b o ‘lib borishlari. B uxoro tem iry o‘lining 
qurilishi.
Buxoro m e’morchiligi:
Ark. U ning Siyovush to m o n id an ilk b o ra qurilishi. VII asrda 
Buxoro hokimi tom onidan qayta tiklanganligi. Shayboniylar davrida 
h o zirg i qiyofasi (ansam bl k o ‘rin ish i)n i o lish i. O b id a 20 m etr 
balandlikda va 4,2 gektar m aydonni egallagan u lk an inshoot b o ‘lib, 
k o ‘p burchakli, atroflari qo‘rg‘o n devorlari b ilan o ‘ra!gan. Arkda
www.ziyouz.com kutubxonasi


hokim lar, x o n lar va am irlar istiqom at qilishgan. U nda zarbxona, 
xazina, zin d o n lar b o lg a n .
Ismoil Som oniy m aqbarasi. S om oniylar sulolasining asoschisi 
Ismoil S om oniyning otasi qabri ustiga bunyod etilgan bu yodgorlik 
9—10 asrlarga m ansubdir. U kub shaklida va usti yarim sharsim on 
qubbali b o ‘Iib, burchaklari ham to ‘rtta kichik qubbalardan iborat. 
D evom ing qalinligi 1,8 m etr. P ish iq g ‘ishtdan qurilgan. Keyinchalik 
Ismoil Som oniyning o ‘zi ham shu yerga dafn etilgan.
M ahoki A ttori masjidi. IX -X V I asrlar obidasi hisoblangan ushbu 
masjid sh a h ar m arkazidagi atto rlar rastasi yonida joylashganligidan 
shunday n o m oigan. Tosh ustunga qurilgan bu masjiddagi peshtoq 
va ta x m o n sim o n eshik o ‘y m a k o r gan ch , g‘isht, k o shin, sopol 
g‘ishtch alar b ilan bezatilgan. Ju d a g o ‘zal, o ‘ziga xos yodgorlik 
hisoblanadi.
C hashm aí Ayyub m aqbarasi. X II asr yodgorligi boMgan m azkur 
obida to ‘rtta b in o d a n iborat b o ‘lib, turli davrlarda bunyod b o ‘lgan. 
U Ayyub payg‘am bar nom i bilan atalgan. Aytishlaricha, qurg‘oqchilik 
yillarida payg‘am bardan yordam so ‘raydilar. Ayyub esa hassasini 
yerga sanchganda buloq otilib chiqqan. Shundan ushbu nom berilgan. 
Y odgorlik ja rd a , ya’ni buloq oqib turgan joyda turibdi. T em u r'b u
y erda h a m ik k ita bino bun y o d etgan. T o ‘rttala yodgorlikning 
ham m asida o ‘ziga xos qubbalar mujassam.
N am ozgoh masjidi. U shbu yodgorlik X II, XIX, XVI asrlarga 
tegishli b o ‘lib, gum baz, naqshinkor peshtoq, mehrob koshinlar bilan 
bezatilgan.
M in orai K alon. M arkaziy Osiyo hududidagi eng baland m inora 
(46,5 m e tr) hisoblangan ushbu m inora 1127-yilda qoraxoniylardan 
A rslo nxo n h u k m ro n lig i y illarid a qurdirilgan. Pishiq g ‘ish td an
terilgan, ichidagi zinapoyasi 104 tan i tashkil etadi. Ustida 16 darchali 
m ezona bor. M inoradan azon aytilib nam ozga chaqirilgan va undan 
dushm anni kuzatishda ham foydalanilgan. Poydevorining chuqurligi 
10 m e trd an oshadi.
Sayfuddin Bahorziy m aqbarasi. Bu yodgorlik X III asrda yashab 
ijod e tg an kishining nom i bilan bog‘liq b o ‘lib, ziyoratxona va 
m a q b arad a n iborat. K eyinroq m aqbaraga taqalib katta peshtoq 
qurilgan. Ikki tom onida ikkita m ezona mujassam.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Bayon Qulixon m aqbarasi. Bu yodgorlik Sayfuddin Bahorziy 
m a q b a ra s i b ila n y o n m a -y o n jo y la s h g a n b o ‘lib , X IV asrd a 
S a m a rq a n d d a o id irilg a n m o ‘g ‘ul xonl c h in g iz iy la rd a n Buyon 
Q ulixon m ozori ustiga bunyod etilgan, ikki xonali. Sag‘ana kichik 
xonada. Yodgorlikning to 'rtta tom onida ustun lar b o r. M aqbaraning 
ichki va tashqi tom oni zangor, ko‘k, binafsha ranglar bilan bezatilgan 
va naqshinkordir.
U lug‘bek m adrasasi. A m ir T em um ing nabirasi M irzo U lug'bek 
ushbu m adrasani 1417-yiIda qurdirgan. U lug‘b e k G ‘ijduvon va 
S am arqandda h am m adrasalar bunyod etgan. L ekin, ilk madrasasi 
Buxorodadir. U to ‘g‘ri to ‘rtbu rch ak shaklida. U n d a hovli, peshtoq, 
d arsxona, masjid b o lib ikki qavatli. U stasi Ism oil T o h ir o ‘g‘li 
hisoblanadi.
M asjidi Kalon. Bu arxeologik qidiruv m a ’lum otlariga qaraganda 
X II asrda qadim gi im orat qoldiqlari ustiga XIV—X V asrlarda qurila 
boshlanib, XVI asr boshlarida ta ’mirlangan. Jo m e’ masjidi hisoblanib, 
Bibixonim m asjididan keyin kattaligi jih a td a n M arkaziy Osiyoda 
ikkinchi o ‘rinda turadi. Yodgorlikning qurilish a n ’an alari temuriylar 
davrini eslatadi. U ning yettita eshigi b o ‘lib, asosiy eshigining ichki 
va tashqi tom onlari ayvonlar bilan bezatilgan. M asjid 127 x 78 
m e tr b o ‘lib, bir gektar m aydonni egallagan. H o vlining yo‘lagi 208 
ta ustun tepasiga qurilgan 288 ta qubba bilan qo plan g an .
M ir Arab m adrasasi. 1530-yilda qurilgan b u m ad rasa tarxi xuddi 
M irzo UIug‘bek madrasasi kabidir. Faqat darsxona o ‘rniga maqbara 
joylashgan. M aqbaraning ichiga M ir Arab dafn etilganligi bois, unga 
shu no m berilgan. M ir A rab asli yam anlik sh ay x A bdullohdir. 
M aqbarada uning avlodlari h am joylashgan. U tu rli koshinlar, 
g an ch lar bilan bezatilgan. O b id a ikki qavatli b o ‘lib, hujralardan 
iborat.
Ko‘kaldosh m adrasasi. Y odgorlik A bdullaxon hukm ronligi yillari 
(1578-yil)da qurib bitkazilgan b o ‘lib, M arkaziy O siyodagi yirik 
m adrasalardan biridir. U ning 160 ta hujrasi bor. Eshigi, peshtoq, 
ayvonchali bolxonalar go‘zal qilib qurilgan. P esh to q koshinlarida 
ko‘k, yashil va oq n aqshinkor bezaklar o ‘sim lik lam i tasvirlagan. 
M adrasada yozuvchi Sadriddin Ayniy yashagan va o ‘qigan.
Q o ‘sh m a d ra sa . Q o ‘sh m a d ra sa d e y ilish ig a sab ab , ikkita
www.ziyouz.com kutubxonasi


m adrasadan iborat. Biri M odarixon madrasasi (1566-yil), ikkinchisi 
A bdullaxon madrasasi (1588-yi!)dir. Bular ham K o'kaldosh kabi 
A bdullaxon davrida qurdirilgan. M odarixonning hajm i kichikroq, 
bezaklari oddiy uslubdadir. A bdullaxon esa serhasham.
Bozor toqilari. Shayboniylar sulolasi davrlarida turli savdo toqilari 
qurilgan: T o qi sarrofon (sarroflar - b ir davlatning pulini ikkinchi 
bir davlat puliga almashtirib beruvchi kishilar); Toqi telpakfurushon 
(telpak, d o ‘ppi sotuvchilar); Toqi kitobfurushon (kitob sotuvchilar); 
Toqi zarg a ro n (zargarlik buyum lari tayyorlovchilar va sotuvchilar). 
Bularning bari XV asrga oid m e’moriy yodgorliklarimizdir.
Labihovuz maydoni. 
M aydon o'rtasida 1620-yili k atta hovuz 
qazilib, atroflari sinchlar bilan m ustahkam langan, xarsanglardan 
zinapoyalar, m arm ardan tarnovlar ishlangan. Hovuzning eni 36 metr, 
b o ‘yi 45,5 m etr, chuqurligi 5 m e tr bo'lib, uning g‘arbiy tom onida 
N odir D evonbegi xonaqohi (Labihovuz masjidi), sharqiy to m o n id a 
N o d ir D evonbegi madrasasi, shim oliy tom onida K o‘kaldosh va 
E rnazar elchi nom li madrasasi (saqlanm agan) qad ko'targan. Bari 
o bidalar X V I—XVII asrga oiddir.
Abdulazizxon m adrasasi. 
U sh b u yodgorlikni B ux oro xoni 
A bdulazizxon 1652-yilda Ulug‘bek madrasasi ro‘parasida qurdirgan. 
Juda dabdabali peshtoqi bor. U nda Xitoy ajdari va semurg‘ qushining 
surati aks etgan. M e’mori M imxokon ibn Xo‘ja M uham m adam indir. 
M adrasada ikkita masjid bor.
C hor M inor. 
1807-yilda qurilgan m azkur m adrasani xalifa 
N iyozqul m adrasasi ham , deb ataladi. U m e’m oriy m ajm uadan 
iborat. Y a’ni, ayvonsim on m asjid, bir qavatli m adrasa, hovuz 
(hozirda k o ‘m ilgan) va m a ftunkor old darvoza. U shbu darvoza 
zangor va k o ‘k koshinlar bilan bezatilgan 4 ta baland m ezonali 
qubba shaklida qurilgan. M ezonalar husndor va minoraga o ‘xshaydi, 
shu bo isd an m adrasani C h o r M in o r deyiladi. U nda H indiston 
masjidlari m e ’m orchiligi a n ’analari ko‘rinadi.
Bolahovuz masjidi. 
Ark qarshisida 1712-yilda qurilgan. U hujralar 
va 20 ta b ala n d yog‘och ustunlardan iborat, hasham atli ayvondan 
tashkil to pg an . Ayvonlar 1917-yilda qurilgan.
Sitorai 
M ohi 
Xosa. 
M azkur saroy shahartashqarisida, shahardan 
4 km. shim old a mavjud. A m ir A hadxon 1892-yilda eski saroyni
www.ziyouz.com kutubxonasi


qurdirgan. Shuningdek, b u yerda Yevropa uslubida yangi majmua 
ham bunyod etilgan. 6,7 gektarga ega bog‘i m av ju d . 1917-yilda 
A m ir Sayyid Olimxon yangi saroyni rus m u h an d islari Sokovich va 
M argulislar, bezaklarini esa U sta Shirin M u ro d o v rahbarligida 
qurdiradi.
Xorazm viloyati yodgorlik resurslari
Qadimgi Xorazm tarixi, arxeologiyasi, davlatchiligi, san’ati, ilm- 
fani, dini, hunarm andchiligi.
Xiva «Ichan qal’a» tarixiy m e ’m orchilik q o 'riq x o n a muzeyi: 
1920-yil 26-aprelda sobiq X iva xoni qabulxonasi b in o sid a ochilib, 
d astlab X orazm R espublika ta rix -in q ilo b iy m u z e y i, 1924-yilda 
X orazm viloyat tarix-inqilobiy muzeyi, 1970-yildan « Ichan qal’a» 
m e ’m orchilik qo‘riqxonasi b ilan birlashtirilib, X iva « Ichan qal’a» 
ta rix -m e’m orchilik qo‘riqxona — muzeyi», — d eb atalg an . «Ichan 
q a l’a»ga to ‘rtta darvozadan kirilgan: Bog‘c h a d a rv o z a , Polvon 
darvoza, Tosh darvoza, O ta darvoza.
M e ’m oriy obidalari:
K o‘hna 
Ark. Xivaning qadim gi q al’asi. Q al’a ta rix i Xiva tarixi 
bilan bog‘liq. U nda XIX asrga o id xon va a m a ld o rla m in g hovlilari, 
aslahaxona, o ‘q-dori tayyorlaydigan ustaxona, o m b o rla r, oshxona, 
o txona, zindon, qo‘chqor urushtiriladigan m ay d o n b o ‘lgan. T o ‘rtta 
hovlidan tashkil topgan.
Sayyid Alovuddin m aqbarasi. 
XIV asrd a S o ‘fi A m ir K ulol 
N a q sh b a n d to m o n id an u sto z i shayx A lo v u d d in m o z o ri ustiga 
qurdirgan maqbara peshtoqli, u n da ziyoratxona va g o ‘rxona mavjud. 
Sag‘anaga Sayyid Alovuddinning vafot etgan sanasi (1303-yil) bitilgan.
Uch avliyo maqbarasi. 
XVI asrda qurilgan. N o m a ’lum uch 
kishining qabrlari mujassam. P eshtoqi baland, gum bazli katta xonasi 
bor. Buxorolik ustalar qurgani bois, Xiva yod go rlik larid an ajralib 
turadi.
A rab M uham m ad m a d ra sa si. 
1616 -y ild a X iv a x o n i A rab 
M u h am m ad x o n tom o n id an qurdirilgan. M e’m o ri kim ekanligi 
nom a’lum. T o‘rtburchak shaklida em as, trapetsiya shaklida qurilgan. 
D arsxonasi bostirm a ustida. G u m b azli xonali.
A nushaxon ham m om i. 
1 6 5 7 -y ild a O q m a s jid y o n id a
www.ziyouz.com kutubxonasi


Abdulg‘ozixon tom onidan o ‘g‘li A nusha M uham m ad Sultonning 
K arm anadagi g‘alabasi sharafiga qurdirilgan.
Xo‘jambcrdibek 
m adrasasi. 1688-yilda qurilgan. H ujralar bilan 
o ‘ralgan, dastlab bir hovlili bo‘lgan. Olloqulixon madrasasi qurilgach, 
X o‘ja m b erd ib e k madrasasi ikki hovlili qilib qayta bunyod b o ‘lgan.
S h e rg ‘ozixon madrasasi. 
X iva xoni Sherg‘ozixon M ashhad 
(E ro n n in g shim oli-sharqiy qism idagi shahar)da qilgan g‘alabasi 
sharafiga 1719— 1728-yiIlarda qurdirgan. Uning ro‘parasida Pahlavon 
M a h m u d m a q b a ra si jo y la s h g a n . M ad rasa hovlisi o ‘r ta d a , 
to 'rtb u rc h ak shaklida, bezaksiz, sodda va bir va ikki qavatli, hujralar, 
masjid, darsxona bor. Peshtoqi katta.
M uham m ad Amin Inoq m adrasasi. 
XVIII asrda Xiva xoni 
M u h am m ad A m in Inoq (177 0-17 85 ) hukmronligi davrida qurilgan. 
Bir qavatli hovlida ikkita ayvon b o lib , darsxona, masjid, hujralar 
bor.
Ju m a masjidi. 
M asjidning tash q i ko‘rinishi sodda. Ichki katta 
xonada 212 ta ustun bor. B ezaklar XVIII—XIX asrga taalluqli. 
U stu n lam in g to ‘rttasi X asrga oid. Shuningdek, XIV asrga taalluqli 
ustu nlar bor. XVIII asrda m asjid qayta ta ’mirlanib, baland m inora 
h am qurilgan.
Bog‘bonli masjid. 
Buni ak a-u k a bog'bonlar bunyod ettirgan. 
U ning to m i gum bazli, ikki u stu n li peshayvondan iborat. M e’m ori 
P ahlavon Quli b o ‘lib, 1809-yilda qurilgan. Ba’zi bezaklar XIV asrga 
oid.
M u h am m ad Aminxon m ad rasasi va m inorasi. 
Xiva xoni 
M u h a m m a d Aminxon to m o n id a n XIX asrda qurdirilgan. Kalta 
m in o r u n in g yonida joylashgan. X onning o ‘limi m inora qurilishini 
to ‘xtatib q o ‘ygan. Shu bois, uning b o ‘yi 26 metrligicha qolib ketgan. 
M adrasa ikki qavatli b o ‘lib, birin chi qavatdagi hujralar dahlizli, 
ikkinchi qavatdagilari ayvonli.
M uham m ad Rahimxon m adrasasi. 
XIX asrda Xiva xoni Sayyid 
M u h am m ad Rahimxon II (F e ru z) tom onidan qurdirilgan. Ko‘hna 
Ark ro ‘p arasid a b o ‘lib, kattaligi bo‘yicha M uham m ad A m inxon 
m adrasasidan keyin ikkinchi o ‘rinda turadi. U nda yozgi va qishki 
m asjid, darsxona, kutubxona, hujralar mavjud. Old qism i ikki, 
qolganlari b ir qavatli.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Pahlavon M ahmud majmui. U gumbazli x o n a q o h , m aqbara va 
ziyoratxonalardan iborat. X IX —XX asrlarga oid. D arvozaxonadan 
kichik hovliga o ‘tiladi. Qarshisida katta peshtoq, gum bazli xonaqoh, 
m aqbara, g‘arbida qorixona, sharqida ayvon, hovlida qu d u q mavjud.
Islom x o ‘ja madrasasi va m inorasi. Isfandiyorxonning bosh vaziri 
Islom x o 'ja o ‘z davrining taraqqiyparvar shaxslaridan biri b o ‘lib, 
1910-yiIda m azkur obida qurilishini am alga oshirg an. Shuningdek, 
u m ahalliy boialar uchun m adrasa va m ino rad an ta sh q ari m aktab, 
kasalxona, po chta, ko‘prik va y o ‘llar ham b arp o etg an . U ni xivalik 
usta X udoybergan hoji qurgan.
Olloqulixon davridagi me’morchilik: Olloqulixon X iva xoni bo‘lib,
XIX asrda yashagan. M u h am m ad R ah im x o n n in g o ‘g ‘li. U ning 
d av rid a K arvon saroy, tim , m ad rasa, T o sh h o v li, O q m asjid, 
Sayyidboy masjidi kabi in shootlar qurilgan.
Olloqulixon karvon saroyi va timi. T o‘g‘ri to ‘rtb u rch a k shaklida, 
hovli va ikki qavatli hujrali. K arvonsaroy ichkarisiga ikki gum baz 
o stidan o ‘tiladi. Hovlida o t aravalarga m ol o rtish u c h u n barcha 
q u la y lik larb o lg an . G um bazli tim karvon saroydan k eyin qurilgan.
Olloqulixon m adrasasi. Xiva xoni O lloqulixon to m o n id a n XIX 
asrd a q urilg an . U n i ro ‘p a ra d a g i X o‘ja m b e rd ib e k m ad rasasig a 
o ‘xshatib ishlangan va shu bois, m e’m orchilikdagi u su llard an q o ‘sh 
m a d ra sa bu n y o d b o ‘lgan. M ad rasa s u n ’iy te p a lik d a q u rilg an . 
Hovlisidagi ikki qavatli hu jralar soni 99 ta.
Toshhovli. Olloqulixon to m o n id a n XIX asrd a qurilgan. A w al 
h aram , keyin m ehm onxona, arzx o n alar bunyod b o ‘lgan. Devorlari 
koshinli, ganch, yog‘och, to sh o ‘ymakorligi m ujassam 163 xonali. 
U n d a xon oilasi yashagan, id o ralar joylashgan, e lc h ila r, arz bilan 
kelganlar kutib olingan.
Oq masjid. Uch tarafi ayvonli. Yassi tom ustidagi gu m b az oppoq 
b o ‘lib k o ‘ringani u ch u n shu no m bilan a ta la d i. P a n ja ra la r va 
eshiklardagi naqshlardan tashqari bezaklari k o ‘p em as.
M atniyoz Devonbegi m adrasasi. O ta darvoza y aq in id a X IX asrda 
qurilgan m azkur yodgorlik b ir qavatli. T o‘g‘ri to ‘rtb u rc h a k shaklida. 
D arsxona, masjid, hujralari bor.
Sayyid Sholikorboy majmui. Savdogar Sayyid Sholikorboy «Ichan 
q al’a» sharqiy darvozasi boMmish Polvon darvoza tash q arisid a XIX
www.ziyouz.com kutubxonasi


asrda q urdirgan . M ajm ua m asjid, m adrasa, ayvon, m in o rad an
tashkil topgan.
S h u n in g d e k , X iv ad a Q utlug* M u ro d In o q , M u s o to ‘ra 
m adrasalari, Polvon qori, Shayx Q alandar bobo, Abdal bobo kabi 
m ino ralar mavjud.
Qashqadarvo viloyati yodgorlik resurslari
Q ashqadaryo tarixi. 
K o‘h n a manzilgohlar. Xo‘ja Ilg‘o r — A m ir 
T em u r tavallud topgan qishloq. A m ir Tem ur va tem uriylar davrida 
ilm -fan, m e ’m orchilik, obodonchilik. Ispaniya elchisi Lui G onzales 
de K lavixoning T em ur saroyiga tashrifi.
X o‘ja Ilg‘o r qishlog‘i m e’m oriy obidalari. Qishloq tarixi, undagi 
masjid qoldiqlari va qabriston. A m ir Tem urning «Polvon toshi». 
T atar g u za r masjidi. T oshqo‘rg‘o n qishlog‘i tarixi va undagi ikkita 
masjid. A m ir T em ur «g‘ori», T arag'ay qishlog'i, «D unyo tepa».
S hahrisabz (Kesh) m e’m orchiligi: Oqsaroy. A m ir T em u r ushbu 
ob idani X orazm ni egallash sharafiga bunyod etgan. U nda X orazm
ustalari k atta m e ’m orchilik ishlarini olib borishgan. U 1370—1404- 
yillarda qurilgan. Oqsaroy peshtoqi M arkaziy Osiyo yodgorliklari 
ichidagi eng yirik peshtoq hisoblanadi. U ning ravoq oraligi 22,5 
m etr, m inorasining hozirgi vayrona holatidagi balandligi 38 m etr, 
pesh toq kengligi 40 m etrdir. U Hindistondagi T ojm ahaldan ham
h u snk or b o ‘lgan. Xorij elchilari shu yerda qabul qilingan.
K lavixoning Oqsaroyda b o ‘Iishi. Oqsaroy deyilishiga sabablar: 
o nasining sharafiga qurilganligi. Oqlik va poklik ram zi. U zoqdan 
oppoq b o ‘lib ko‘rinishi.
D or us-Siyodat majmui. 
Buning m a’nosi baxt-saodat uyidir. 
M azku r obidani davlatm andlar saroyi ham deyiladi. C hunki, unda 
tem u riy lar xilxonasi joylashgan. Amirzoda Jahongir, Umarshayx 
m irzo va A m ir Tem urning o ‘zi uchun bunyod etgan sag‘analari, 
m aqbaralari, X azrati Im om masjidi va maqbarasi shular qatoriga 
kiradi.
D or ut-Tilovat majmui. 
B uning m a’nosi Q ur’oni K arim tilovat 
q ilin a d ig an jo yd ir. U n d a shayx Sham suddin K ulol, G u m bazi 
Sayyidon va Tarag‘ay B ahodir (A m ir Tem urning otasi) m aqbaralari 
h a m d a K o‘k gum baz m asjidi mujassam. Shuningdek, C horsu,
www.ziyouz.com kutubxonasi


ham m om , M alik Ajdar va Xokja M irham id m asjidlari bor.
Q arshi (N asaf) shahri yodgorliklari: Ko‘k gum baz m asjidi. XVI 
asrda A bdullaxon davrida qurilgan. K o ‘k gum baz deyilishiga sabab, 
o ‘z no m idan ko‘rinib turibdiki, gum bazning ko‘k ran g d a ekanligi. 
B o'yi 38 m e tr. A sosiy x o n aq o h 8 x 8 m etr. T u z ilish i sodda. 
S h u n in g d e k , Q a rsh id a k o ‘p rik , h a m m o m , S h e r m u h a m m a d , 
Sharifxo‘ja , X o‘ja Q urbon, B ekm ir, A bdulazizxo‘ja m adrasalari; 
Q o ‘rg‘o n ch a va Zagza masjidlari mavjud.
Viloyatda yana quyidagi m e ’m oriy obidalar m ujassam : G ‘uzorda 
Oqsaroy; K itobda Xo‘ja Him K on xonaqohi va Bashir o ta m aqbarasi 
h am d a b ir m asjid; Y ak kab og ‘d a Y odgor 

Download 6,79 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   61




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish