Turizm asoslari



Download 6,79 Mb.
Pdf ko'rish
bet49/61
Sana13.02.2022
Hajmi6,79 Mb.
#446936
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   61
Bog'liq
Turizm asoslari (Murodjon Mirzayev, Mahbuba Aliyeva)

1. Turistik tovarlar deganda nimani tushunasiz?
2. Yodgorlik sovg'alari qaysilar?
3. Davlat boji nima?
4. Davlat bojidan ozod qilingan tovarlar haqida nimalami bilasiz?
5. 0 ‘zbekistonda boj masalasiga qanday qaraladi?
6. Shopping turlar deganda nimani tushunasiz?
7. 
Biznes turlar haqidagi fikñngiz.
8. 0 ‘zbekiston turistlari qaysi mamlakatlarga biznes turlami amalga
oshiradilar?
9. Respublikamizda xorijiy turistlar uchun biznes tum i amalga oshirish
mumkinmi?
10. Qaysi mamlakatlarda biznes turizm rivojlangan?
Foydalanilgan adab iy o tlar:
1. 0 ‘z b e k is to n R esp u b lik asi P r e z id e n tin in g 1 992-yil 2 7 - iy u ld a g i 
« 0 ‘z b e k tu riz m M K ni tashkil e tish t o ‘g ‘risida»gi F a rm o n i.
2. 0 ‘zb ek isto n Respublikasi P re z id e n tin in g 1995-yil 2 -iyundagi «B u y u k
ipak y o ‘li»ni q a y ta tik lash d a 0 ‘zb e k isto n R e sp u b lik a sin in g is h tiro k in i avj
www.ziyouz.com kutubxonasi


o ld irish va resp u b lik ad a x a lq a ro turizm ni rivojlantirish borasidagi c h o ra - 
t a d b ir la r to ‘g ‘risida»gi F a rm o n i.
3. 0 ‘z b e k isto n R e sp u b lik a si P re z id e n tin in g 1999-yil 1 5 -ap reld ag i 
«2005-yilgacha b o ‘lgan d a v rd a 0 ‘zbekistonda tu riz m n i rivojlantirish D avlat 
d a stu ri t o ‘g ‘risida»gi F a rm o n i.
4. 0 ‘zbekiston R espublikasi O liy M ajlisining 1999-yil 20-avgustda qabul 
q ilg a n «T urizm t o ‘g ‘risida»gi Q o n u n i .
5. О сн о вы т у р и с т с к о й д ея т ел ьн о ст и (У чеб. п о со б и е). С о стави тел ь 
И л ь и н а Е .Н . — М .: С о в е т с к и й сп о р т , 2007.
6. Б и р ж а к о в М .Б . В в е д е н и е в туризм . С а н к т -П е т е р б у р г , 2008
7. В о р о н к о в а Л .П . И с т о р и я тур и зм а и го с т е п р и и м с т в а . У ч ебн ое 
п о с о б и е . Г Р И Ф , 2007.
8. М а р и н и н М .М . Т у р и с т с к и е ф о р м ал ь н о с т и и б ез о п а с н о с т ь в 
т у р и з м е , 2008.
www.ziyouz.com kutubxonasi


1 1 -B O B . T U R I S T I K M A H S U L O T L A R
11.1. Turistik m ahsulotlar haqida tu sh u n ch a.
11.2. X izm atlarni standartlashtirish va sertifikatlashtirish.
11.3. T u r va turist yo‘nalishi (m arsh ru ti).
11.1. Turistik m ahsulotlar h aq id a tushuncha
Turistik m ahsulot (turist u ch u n m ah su lo t) turizm ja ra y o n id a
turistning ehtiyojini qondirish uchun kam ida ikkita turistik xizm atlar 
(ishlar, tovarlar)dan tashkil topgan x iz m atlar m ajm uasidir. T u ristik
m ahsulot (turpaket) barcha ko‘rsatilgan xizm atlar va xarajatlarn i 
o ‘z ich ig a olg a n narx b o ‘y ic h a ta k lif e tila d i, u n in g is te ’m o l 
xususiyatlari esa shartnom a sh artlarid a k o ‘rsatiladi. A gar tu ristik
xizm atlar ko‘rsatish jarayonini k u zatad ig an b o ‘lsak, u n d a tu riz m
tashkilotchilari aynan xizmat ko‘rsatish bilan shug‘u llanm aydilar, 
balki ular turistlarning ehtiyojlariga q a ra b tu ristik xizm atlarni faq at 
jam laydilar va ularning kom binatsiyalarini tuzadilar, band q ilad ilar, 
b u n ing evaziga o ‘z foizlarini o la d ila r. S h u n d ay q ilib , tu r iz m
ta s h k ilo tc h ila ri tu ristla r va x iz m a t k o ‘rs a tu v c h ila r o ‘rta s id a
vositachilik vazifasini o ‘taydilar. T u rizm tashkilotchilari n im a b ilan
savdo qiladilar va turistik yo‘llanm a yoki vauchem i xarid qilgan 
turist bevosita nim aga ega bo‘ladi? degan savol tug‘iladi. Agar u shbu 
jarayonni diqqat bilan o ‘rganilsa, u n d a tu rist ushbu yo‘llanm a yoki 
h u jja tn in g b o sh q a tu ri evazig a k e la ja k d a tu ristik x iz m a td a n
(o ‘rnatilgan m uddatda) foydalanish h u q u q ig a ega b o ‘Iadi.
Bu holda turistik mahsulotning yangi ta ’rifi paydo b o ‘ladi: turistik 
m ahsulot turga b o ‘lgan huquqdir. Jaray o n n in g tabiiyligi b o ‘y ic h a 
bahslashib bo'lm aydi, garchi b u n d ay t a ’rif boshqa ja ra y o n la rn i, 
xususan sertifikatsiyalashni boshi b erk k o ‘chaga olib keladi. Q o n u n
b o ‘yicha tu ristik m ahsulot sertifik atsiy alanish i lozim . H u q u q n i 
sertifikatsiyalashga hali hech kim o ‘rganm agan, zero turistning tu rg a 
b o ‘lgan huquqi — uning istak-xohishi m a ’nosida - turga b o rad im i 
yoki b o rm a y d im i, p a k e td a n t o ‘la !ig ic h a yoki b ir q is m id a n
foydalanadim i, rad etadimi, sotadim i va hokazo.
A lbatta, b a ’zi transportchilar b u fikrga hali yetib kelishganicha 
yo‘q. Balki shunisi to ‘g‘ridir, ch u nk i huq u q n ing barcha q o n u n -
www.ziyouz.com kutubxonasi


qoidalari b o ‘yicha — ch ip ta yolovchi va uni tashuvchi o ‘rtasidagi 
shartnom aning mavjudligini tasdiqlovchi hujjat bo‘lib, undan (chipta 
va sh artno m ad an ) yo'lga chiqish huquqi kelib chiqadi. Turistik 
mahsulotga, turga b o ‘lgan mavjud huquqni berish uning m azm unini 
toraytiradi va uning tabiiy va huquqiy tabiatiga ziddir.
Shunday qilib, «turistik mahsulot turga bo‘lgan huquq» o ‘zining 
ichki tabiati b o ‘yicha to r m a ’no kasbetadi, chunki uni tashkil etuvchi 
m u ra k k a b p a k e td a g i m u n o sa b a tla rn in g fa q a t o zg in a q ism in i 
t a ’riflaydi. Biroq Rim huquqshunosligi m anbalarida qoida mavjud
— qonun yom on, lekin u qonun. Q onunni hurm atlash va unga 
rioya qilish kerak va sh u sababli rasmiy jih atd an turistik m ahsulot 
tu rg a b o ‘lgan h u q u q d ir. 0 ‘zining jism o niy m o hiyati b o ‘yicha 
x iz m a tla r, ish la r va to v a rla r va sertifik atsiy alash , y a’ni sifat 
m u n o sib lig in i b a h o la s h m ajm uasiga h u q u q em as, balki aniq 
xizm atlar, ishlar va to v a rlar lozimdir.
T u r — bu aniq tavsiflar, geografik yo‘nalish va m a’lum vaqt 
oralig‘ida uni o ‘tish ta rtib i, xizmatlar ko‘rsatish m uddati tarkibi va 
sifati, turizm tashkilotchisi tom onidan m aqsadga yo‘naltirilgan va 
tartibga solingan kerakli va yetarli turistik xizm atlar, ishlar, tovarlar, 
turistik m ahsulotlarning to ‘plami boMib, ular eng kam ida turistik 
m ahsulotning ikkita turli tarkibi (masalan, joylashtirish va tashish)ni 
o ‘z ichiga oigan b o ‘ladi.
11.2. X izm atlarni standartlashtirish va sertifíkatlashtirish
0 ‘zbekistonda h a m turistik xizm atlar standartlashtiriladi va 
s e r tif ik a tla s h tir ila d i. Bu ish O ‘z b e k isto n m e tro lo g iy a va 
standartlashtirish m arkazi va « 0 ‘zbekturizm» M K tom onidan amalga 
oshiriladi. Bunda d o im o bosh talab xavfsizlikdir. M ahsulot yoki 
xizm atni sertifíkatlashtirish berilgan m ahsulot yoki xizmat turiga 
b o ‘lgan talablar asosida am alga oshiriladi. Bular tartibga tushirilgan 
va keraklicha o ‘rnatilgan qoidalar majmuasi standartlar, qoidalar, 
talablardir. D avlat, so h a, idoraviy standartlar q a t’iy hisoblanadi, 
shuningdek, qoidalar, talablar, tavsiyalar va boshqa 
m e ’y o rla r
uchrab 
turadi.
M ahsulot yoki xizm atning standartlar, talablar yoki qoidalarga 
m os kelishini tekshirish m ajburiy yoki ixtiyoriy boMishi mum kin.
www.ziyouz.com kutubxonasi


M ajb u riy s e r tifik a tla sh tiris h q o n u n c h ilik o rq a li o ‘rn a tila d i. 
0 ‘zbekiston R espublikasining «Turizm t o ‘g ‘risida»gi qo n u nid a 
turistik m ahsulotni m ajburiy sertifikatlash yozib q o ‘yilgan.
M azkurqonun bo'yicha turistik m ahsulot turga boMgan huquqdir. 
Binobarin, qonunga asosan huquqni sertifikatlashtirish zaru rb o ‘ladi, 
bunga esa hali jah o n d a hech kim o ‘rgan m ag an . Shunday b o ‘lsa 
ham , agar huquqni sertifikatlashtirib b o ‘lm aslikdan diqqatni boshqa 
tom onga bursak, barcha xizm atlar sifatini h am baholash yetarli 
darajada oddiy emasligi ko‘rinib qoladi.
0 ‘z -o ‘zini boshqarish tizim i, m asalan, uyushm alar, ittifoqlarva 
boshqa jam oatchilik tashkilotiari, m e h m o n x o n a la r birlashm alari 
o ‘zlarining xususiy xizm at ko‘rsatish stan d artlarin i o ‘m atadilar, ular 
faqat mazkur birlashma qatnashchilariga tegishlidir. Xalqaro A K K O R
m e h m o n x o n ala r tizim i tu rli m a m la k a tla rd a g i 1100 dan o rtiq
m ehm onxonalarni birlashtiradi, lekin b u tizim d ag i m ehm onxona- 
larn in g b arch a si m e h m o n la rg a x iz m a t k o ‘rsatish n in g y ag o n a 
stan d artig a b o ‘ysu n ad ilar, yagona firm a u slu b in i qoMlaydilar. 
A K K O R tizim ining maxsus organi ko‘rsatilayotgan xizm atlarning 
yagona standartga muvofiqligini tekshirib tu rad i.
Respublikam izda turistik xizm atlar k o ‘rsatuvchi tu roperator va 
turagentliklar, m ehm onxona va transport tashkilotiari, ovqatlantirish 
va ekskursiyalarni tashkil etuvchi korxona — tashkilotlarni m ajburiy 
sertifikatlashtirish tizim i yaratilgan.
11.3. T u r va tu rist y o ‘nalishi (m arsh ru ti)
0 ‘zbekiston Respublikasining «Turizm t o ‘g ‘risida»gi qonunida: 
tu r — muayyan yo‘nalish b o ‘yicha tu ristik x izm atlar majmui (joy 
b an d lash , jo y lash tirish , o v q a tla n tiris h , tr a n s p o r t, rek reatsiy a, 
ekskursiya xizm atlari va boshqa xizm atlar) b ilan ta ’m inlangan aniq 
m uddatlardagi turistik sayohat deyiladi.
Turist yo‘nalishi (m arshruti) — geografik a tam a b o ‘lib, muayyan 
hudud va obyektlar xususiyatlariga bog‘lanadi. U nda turli darajadagi 
tafsilotlar, poxod, sayohat trassasi tasv irlan ad i. Turist yo‘nalishi 
(m arsh ru ti) yoki say oh atn in g q isq a c h a tavsifi 
illustratsiyalar, 
xaritalar, ch izm alar, o b y ek tlam in g m a tn o rq ali tasvirlanishida 
ko‘rinadi. Turizm taassurotlari, sayohat qilinayotgan paytdagi (yoki
www.ziyouz.com kutubxonasi


keyinroq) tu rist y o ‘nalishi (m arsh ru ti) yoki sayohatdan esdalik 
sifatida o ‘zi foydalanishi yoki shunday yo‘nalish takrorlanganda 
qo'llash uchun, shu yo‘nalishdan o ‘tadigan yoki shu obyektga tashrif 
buyuradigan b oshqa turist va sayohatchilar uchun qisqacha yozib 
o ‘tish sayohatchi faoliyatining m azm uni hisoblanadi.
Turning jo y g a geografik bog‘Ianishi b o ‘yicha tizim li, radial, 
halqasim on va krossing turlarini ko‘rib chiqam iz.
Turist yo‘nalishi (m arshruti) jo ‘nab ketish joyidan, yetib borish 
joyi (turistik m ark az, kurort)gacha tizim li b o ‘lishi m um kin, ko‘p 
hollarda turist yetib kelgandan so‘ng bitta otelda yashaydi, shu hudud 
chegarasida ekskursiya va boshqa yurishlarni am alga oshiradi. H ar 
kuni bir jo y d a n ikkinchi joyga ko‘c h ib , o ‘z jo m ad o n lari yoki 
ryukzaklarini yig‘ishtirishni yoqtirm aydigan turistlar uchun bunday 
marshrut qulaydir. Bir joyga kelib, narsalarnijoylashtirib, ko‘ylaklami 
shkafga ilib, shu h u d u d chegarasida ekskursiyaga va plyajga borib, 
oteldagi o ‘z xonasida yetti-o‘n kun yashash bunday turistlarga xosdir.
Orqaga qaytish bilan, tashrif buyuriladigan aholi punktlarida va 
obyektlarda tu n a b qolishni tanlagan tu rist m arkazdan radial jo y
o ‘zgartirish v aria n ti ham m um kin. M asalan, Misrdagi Xurgada 
kurortiga yetib kelgan turistlar issiq, quyosh va iliq dengizdan bahra 
olib, ikki ku n d an so ‘ng Q ohira va G izaga ikki kunlik sayohatga 
jo ‘naydilar. X u rg ad a o telidag i jo y sh u ikki kunlik ekskursiya 
m obaynida u lar hisobida qoldiriladi.
Tashrif buyuriladigan hudud yoki m am lakat bo‘yicha halqasimon 
m arshrut h am b o ‘lishi m um kin, bunda m am lakat yoki hudud kelib 
tushish joyi (shartli ravishda aéroport, tem iryo‘l stansiyasi) o‘zgarmas, 
ya’ni m am lakat b o ‘ylab sayohat o ‘sha punktning o ‘zida boshlanadi 
va tugaydi. So‘nggi variant krossing-tur deb ataladigan m am lakatlar 
u ch u n x osdir. M a sa lan , tu rist A Q S H ga N y u-Y o rkk a k elad i, 
m am lakat b o ‘ylab sayohat qiladi va o ‘z vataniga Los-Andjelesdan 
jo ‘nab ketadi. T u rlar tashkil qilishning boshqa ko'plab variantlarini 
ko‘rib chiqish m um kin. U m um an barcha narsalar tu r m arshrut 
b o ‘ylab turistlarni olib yurishni bron qilish tàrtibi aniqlab beradi.
Tabiiyki, tu ristik m arshrutlarning turli variantlaridan tashkil 
topgan istalgan kombinatsiyalar amalga oshirilishi mumkin. Masalan:
www.ziyouz.com kutubxonasi


Poxod (tu ris t safari)
Poxod yoki turist safari — turistga ko‘rsatiladigan xizm at (turistga 
ko‘rsatiladigan xizmatlar m ajm uasi, turist uch u n m ahsulot) b o ‘lib, 
u turistlarni sog‘lom!ashtirish va m a ’naviy ehtiyojlarini qondirishni 
t a ’m in la y d i, ag ar poxod k o ‘p k u n lik b o ‘lsa tu r is t y o ‘nalishi 
(m arshruti) bo‘ylab yurish va k o ‘chib o ‘tishning faol uslublarini 
tashkil etadi. Poxodlar m aqsadlari b o ‘yicha b ir-b irid a n farq qilishi 
m um kin: sog‘lom lash tiruv chi, sarguzashtli, sp o rt b ilan bog‘liq 
yo‘na!ishlar, o ‘quv-mashq va boshqalar. D avom li ekskursiya ham 
poxodlar turkum iga kiradi.
T u rist s o ‘qmog‘i
Turist so‘qm og‘i turist qiziqishining predm eti va obyektidir. U 
d o im o qiziqarli. Ushbu alo h id a m ahsulot tu rizm n in g ikki xilidan 
kelib chiqadi. Birinchi va en g k o ‘p tarqalgani san ato riy alar, dam
olish uylaridagi piyodalar s o ‘q m o g ‘i boMib, u n a z o ra t qilinuvchi 
u z u n lik d a jism o n iy h a r a k a t b ila n y en g il s a y r q ilis h u c h u n
moMjallangan. O datda, so‘q m o q !a r b ir tarafli h alq a y o ‘lak b o ‘lib, 
bir joyning o ‘zida boshlanadi va tugaydi. Bunday so‘qm o qlar odatda 
yo‘lni o ‘zi ko‘rsatib turadi. U larda ko‘rsatkichlar va axborot plakatlari 
o ‘m atiladi. Qo‘riqxonaIiso‘q m o q IaraIo h id a tu rk u m n i tashkil qiladi, 
ular aholi va turistlaming ko‘rish va ixtiro qilish tam oyilidagi mustaqil 
poxodlari uchun m o‘ljallanadi. Tayyorlangan so ‘q m o q la r axborot 
vositalari, ko‘rsatkichlar, p la k a tla r yoki batafsil m a ’lu m o t yozilgan 
maxsus broshyuralar bilan t a ’m inlanadi. Turist s o ‘qm oqlarining 
xavfsizlik to m o n la rin i va to m o s h a q ilish m a y d o n c h a la rin in g
tuzilishini hisobga olib tayyorlashning maxsus uslubiyoti mavjud.
S hunday so‘qm oqlar b o rk i, u lam i turist guruhlari bilan o ‘tishda 
yo‘nalishni biladigan yo‘l ko‘rsatuvchi talab etiladi, so ‘qm oqni yakka 
turist o ‘tishi tavsiya etilm aydi yoki m an etiladi. 0 ‘ta m urakkab 
m arshrutlar turistlam ing h o rd iq chiqarishlari u ch u n boshpana va 
uychalar bilan, kutilmagan h o la tla rd a ishlatish u c h u n m ahsulotlar 
bilan t a ’m inlanadi.
Turist so‘qmog‘ining b o sh q a varianti sinalgan y o ‘nalishdir, bu 
b ir to m o n d an turist uchun qiziqarli (yoki tashrif, to m o sh a qilish 
uchun qulay yaqinlikda jo y lashgan) b o ‘lsa, boshqa to m o n d a n , uni
www.ziyouz.com kutubxonasi


o ‘tish da eng ko‘p qiyinchiligi boMgan so‘qm oq hisoblanadi. K o‘p 
so‘q m o q !ar azaldan ovchilar, birinchi o ‘tuvchilar, m ahalliy aholi 
to m o n id a n ochilgan, keyinchalik har yerda hozir-u nozir turistlar 
to m o n id a n tezlik bilan eng chiroyli va o ‘tish oson b o ‘lgan joylar 
o ‘zlashtirib olingan. Turist so‘q m og‘i tushunchasi, shuningdek, milliy 
va b oshqa bog'larning tuzilishi m uam m olariga ham taalluqlidir. 
T u ristlar u ch u n so‘q m oqlar ochilganda, bir tom ondan ular xavfsiz 
va qiziqarli b o ‘lishi, boshqa to m o n d an , ushbu so‘qm oqlar ekologiya 
va tabiatni asrash talablarini, im koniyati boricha o‘simlik va hayvonot 
olam iga kam roq zarar yetkazishni hisobga oladi. C hunonchi, o‘tgan 
asrda b un y o d etilgan Kryuger (JA R ) milliy bog‘ida 2500 km .dan 
ortiq tu rist so‘qm oqlari solingan, ular hozirga kelib turistlarni olib 
y u ru v c h i m ik ro av to b u slar u c h u n maxsus q o p lam ali y o ‘llarga 
aylangan, turistlar m ashinada borayotib hayvonlarni kuzatishlari, 
kam yob jonivorlarni tabiiy h o la td a suratga tushirishlari m um kin. 
Turist s o ‘qm og‘ining aloh ida tu rin i dengiz parklarida suv usti va 
ostida kuzatish m um kin. D engizda yashovchi hayvonlarni kuzatish 
uchu n Isroil va Avstraliyada qirg‘oqqa yaqin joylardagi suv ustida 
maxsus k o ‘prikchalar yoki b ir b u tu n suv osti galereyalari qurilgan.
Xulosa
U s h b u m a v z u d a tu r is tik m a h s u lo tla r h aq id a tu s h u n c h a , 
x izm atlarni standartlashtirish va sertifikatlashtirish, 0 ‘zbekistonda 
unga b o ‘lgan e ’tibor, tu r va tu rist yo‘nalishi (m arshruti), poxod, 
turist safari va boshqalar h aq id a fikrlar bayon etiladi. Shuningdek, 
bu b oradagi b a ’zi am aliy ishlar bilan tanishiladi.
T ayanch iboralar:
— T u ristik m ahsulotlar
— X izm atlarni standartlashtirish
— X izm atlarn i sertifikatlashtirish
— T u r va turist yo‘nalishi (m arshruti)
www.ziyouz.com kutubxonasi


N azorat va m ulohaza savollari:
/. 

Download 6,79 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   61




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish