Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
56 
технологияларни танлашда ушбу хоссаларнинг юқорида санаб ўтилган 
параметрларини баҳолашни ҳамда уларнинг шаклланишида кўрсатилган 
омилларнинг ролини билиш зарур.
Тупроқлардан деҳқончиликда фойдаланишда унинг механик ва 
минералогик таркибларининг ўзгариши қийин бўлганлиги сабабли, уларнинг 
аҳамиятини тупроқнинг физикавий ва физик-механик хоссаларини 
бошқариш усулларини танлашда (турли механик таркибдаги тупроқларни 
уларнинг намлигига кўра ишлов беришнинг оптимал муддатларини 
танлашда, оғир тупроқларда ҳайдов ости горизонтларини юмшатишда ва 
бошқа) асосан уларнинг аҳамиятини ҳисобга олиш зарур. Тупроқнинг 
намлиги, структураси, гумусланиш даражаси ва алмашинадиган катионлар 
таркиби каби турли даражада тартибга солинадиган омиллар физикавий ва 
физик-механик хоссаларнинг барча комплексига ҳар томонлама ижобий 
таъсир этади. Тупроқнинг намлик ҳолатига кўра унга ишлов бериш муддати 
ва усулларини танлаш, тупроқ структура ҳолатини яхшилашда амалга 
ошириладиган тадбирлар (кўп йиллик ўтлар экиш, ишлов беришни 
минималлаштириш, органик ўғитлар бериш, сидерат экинлар экиш ва 
бошқалар) ни амалга ошириш, тупроқ гумусини ошириш тупроқнинг 
физикавий ва физик-механик хоссаларини энг яхши параметрларини 
яратишга имкон туғдиради. 
Нордон тупроқларни оҳаклаш ва ишқорли тупроқларни гипслаш, 
сингдирилган асослар таркибини ўзгартириш билан бирга физик ва физик-
механик хоссаларнинг бутун комплексининг ўзгаришига ҳам сабаб бўлади. 
Тупроқнинг физик хоссалари, энг аввало, зичлиги, ғоваклиги, солиштирма 
қаршилиги каби хоссаларининг шаклланишида тупроққа қишлоқ хўжалик 
техникасининг таъсири алоҳида аҳамиятга эга. Оғир техника (оғир трактор, 
комбайн ва бошқа машиналар), тупроқнинг 50-80 см ва ундан ҳам кўпроқ 
чуқурликгача ва айниқса ҳайдов ва ҳайдов ости қатламларининг кучли 
зичланишига сабаб бўлади. 
Шунинг учун тупроқ зичланишига таъсир этиши жиҳатидан машина-
трактор парклари таркибига қаттиқ талаб қўйиш, деҳқончиликда ишлов 
беришни минималлаштирадиган технологияларни жорий этиш, тупроқ 
зичланишига қарши курашда фаол усуллардан фойдаланиш (чуқур юмшатиш 
ва бошқалар) тупроқнинг қулай физикавий ва физик-механик хоссаларини 
вужудга келтиришда муҳим аҳамиятга эга. 

---