Тупроқшунослик асослари

Тупроқнинг қаттиқлиги.
Табиий ҳолдаги тупроқларнинг турли 
босимдаги куч таъсирида сиқилиш ва бўлиниб кетишга қарши тура олиш 
қобилияти ҳисобланади. Қаттиқлик твердомер (қаттиқликни ўлчовчи) асбоб 
билан аниқланади ва кг/см
2
билан ифодаланади. Қаттиқлик даражаси 

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
53 
тупроқнинг механик таркиби, структураси, ҳолати ва намлиги сингариларга 
боғлиқ. Намлик ортган сари, қаттиқлик камаяди. Тупроқ қаттиқлиги ўсимлик 
илдизининг ўсиши ва тарқалишида муҳим аҳамиятга эга.Ўсимликларнинг 
дастлабки ўсиш даврида тупроқнинг қаттиқлиги 7-8кг/см
2 
, интенсив ўсиш 
пайтида эса 25 кг/см
2
дан ошмаслиги керак(П.У.Бахтин). Тупроқ қаттиқлиги
қишлоқ хўжалик машиналаридан фойдаланилаѐтганда ҳисобга олинади. 
Тупроқнинг солиштирма қаршилиги.
Тупроққа ишлов бериш учун 
сарфланадиган кучларнинг умумий кўрсаткичидир. Солиштирма қаршилик 
деб, тупроқ қатламини қирқиш, ағдариш учун ҳамда қуроллар юзасига 
тушадиган қаршиликни енгиш учун сарф бўлган куч миқдорига айтилади. 
Солиштирма қаршилик тупроқ қатлами кўндаланг кесимининг 1 см
2
юзасига 
қанча кг куч сарф бўлганига қараб аниқланади.
Тупроқнинг намлиги, фоиз 
13-расм. 
Структурали ва 
структурасиз 
тупроқлар 
солиштирма 
қаршилигининг, 
унинг намлигига боғлиқлиги. 
____ Структурасиз тупроқ _ _ _
Структурали тупроқ
 
4-жадвал 
Тупроқнинг солиштирма қаршилиги. 
Тупроқ 
Механик 
таркиби 
Фойдаланиш ҳолати 
Солиштирма қаршилиги,
кг/см
2 
Чимли подзол 
Оддий қора 
тупроқ 
Шўртоб 
Бўз тупроқ 
Соз 
Оғир қумоқ 
Ўрта қумоқ 
Енгил қумоқ 
Қумлоқ 
Соз 
Қумоқ 
Қумоқ 
Соз 
Қумоқ 
Оғир қумоқ 
Ўрта қумоқ 
Енгил қумоқ 
Оғир қумоқ 
Қумоқ 
Енгил қумоқ 
Ҳайдалган ер 
---------\\-------- 
---------\\-------- 
---------\\-------- 
---------\\-------- 
қўриқ ер 
---------\\-------- 
ҳайдалган ер 
қўриқ ер 
---------\\-------- 
суғориб 
ҳайдаладиган ер 
---------\\-------- 
---------\\-------- 
суғорилмайдиган, 
ҳайдалма ер 
---------\\-------- 
---------\\-------- 
0,68 
0,48 
0,35 
0,27 
0,18 
0,7-0,8 
0,6-0,8 
0,4-0,5 
1,21 
0,90 
0,49 
0,41 
0,34 
0,42 
0,34 
0,27 
Тупроқнинг механик таркиби, физик-кимѐвий хоссалари, тупроқ 
намлиги ва агрохўжалик ҳолатига кўра, солиштирма қаршилик 0,2-1,2 кг\см
2

---