Тупроқшунослик асослари

ва атмосфера ўртасидаги ҳаво, сув ва газ алмашишлари тупроқ зичлигига 
қаршилик кўрсатиш жараѐнида қужудга келади. Бу жараѐнлар 
тупроқнинг, механик, геологик (оқими), ва гидрологик хусусиятларига 
таъсир этади ва бу асосий физик деградация жараѐнлар деб белгиланган. 
 
Слакинг - агрегатларнинг дисперсияси сувда тез бўкиши ҳақида 
сирт ѐқлама - характерланади тупроқ юзасида юпқа қобиғининг 
шаклланиши сув ва ҳаво юқори куч ва кам ўтказувчанлиги томонидан 
Фаоллаштириш - умумий ғоваклиги ҳам камайишига олиб борувчи 
тупроқ қисми зичлиги ортиши ва ғоваклигидир. Анабиоѐз - олинган 
ўсимлик илдизларига камида 10% ғоваклиги камайиши билан кислород 
етишмаслиги (О2) намоѐн бўлади. Эрозия таъсирида бузилиш, тупроқ 
зарралари қайта тақсимлаш орқали сув (ѐмғир, жойга жамланганда, 
оқим, музликлар), шамол, ѐки ташқи кучлар таъсирида боради. Сув 
эрозия жойга жамланганда, САC эрозияси , ариқ эрозияси, эрозия бўлиши 
мумкин, қаттиқ жарлик эрозияси томонидан оқими, ѐки ер билан 
таъминлаш деформациялар. 

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
51 
Чўлланиш - сув, шамол ва бошқа томонидан жадал эрозияс 
натижасида тупроқ деградацияси чўл ва арид, тўқай худудларда 
жараѐнлар кескинлашишидир.
6
 
3.3.Тупроқнинг физик-механик хоссаларининг турлари, тупроқнинг 
физик 
етилганлиги, суғориш даврида тупроқ 
физик-механик 
хоссаларининг ўзгариши ва уларни бошқариш.
Тупроқнинг физик-механик хоссаларига пластиклиги, ѐпишқоқлиги, 
кўпчиши ва чўкиши, илашимлиги, қаттиқлиги, солиштирма қаршилиги ва 
физикавий етилиши сингарилар киради. Физик-механик хоссалари 
тупроқнинг технологик хусусиятларини баҳолашда, яъни ерларни 
ишлашнинг турли шароитларини аниқлашда, экиш ва йиғиб-териб олиш 
агрегатлари - машиналарнинг ишлаш ҳолатларини ўрганишда муҳим 
аҳамиятга эга. Шунингдек, бу хоссаси уруғларнинг униб чиқиши, ўсимлик 
илдизларининг тупроқда тарқалиш ҳолатини ва ўсимликларнинг ўсиб 
ривожланиш шароитларини аниқлашда катта роль ўйнайди.