Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
93 
активлиги, чириндининг ҳосил бўлиши каби шароитларга кўра ўзгариб 
туради. 
4. Илгари айтилганидек, агрономик нуқтаи назардан тупроқнинг 
ҳайдалма қатламида 10 дан 0,25 мм гача бўлган макроагрегатларнинг 
аҳамияти катта. Макроагрегатларга ажралиб турадиган тупроқларга с т р у к 
т у р а л и, 0,25 мм дан кичик микроагрегатлар кўп бўлган тупроқларга с т р у 
к т у р а с и з тупроқлар дейилади. Кесакли структура ҳам структурасиз 
тупроқлар жумласига киради. 
Структурали тупроқлар структурасиз тупроқларга нисбатан ўзининг 
ғовак қовушмаси, кам зичлиги ва юқори ғоваклиги ҳамда ковакликларнинг 
сифат кўрсаткичлари билан фарқланади.
Структурасиз тупроқларда нозик ингичка капиллярлар кўп бўлиб, 
структурали тупроқларнинг макроагрегатлари орасида ва улар ичида йирик 
бўшлиқлар сероб. Структура ҳолатига кўра тупроқларнинг сув 
ўтказувчанлиги кескин фарқ қилади. Сув кўтарувчанлигининг тезлиги ва 
баландлиги структурасиз тупроқларда юқори бўлганидан, нам тез буғланиб 
кетади. Структурали тупроқларда эса аксинча нам узоқ сақланади. Тупроқ 
структураси ҳаво алмашинувида ҳам муҳим роль ўйнайди. Микроагрегатлар 
(<0,25) да (ҳатто улар қуруқ холида ҳам) ҳаво алмашинуви ѐмон бўлади. 
Макроструктураларда эса, юқори намликда ҳам ҳаво алмашинуви яхши 
бўлиб туради. Структурасиз тупроқларда нам етарли бўлганда ҳам, 
ўсимликларнинг илдизи ва аэроб микроорганизмлар эркин кислород 
етишмаслигидан қийналади. Ҳаво етарли бўлганда, аксинча фойдали нам 
камаяди. Структурасиз тупроқлардан атмосфера ѐғинлари секин ўтади. 
Баҳорги кучли ѐмғирлар ер юзасидан оқиб кетиб, тупроқнинг 
эрозияланишига сабаб бўлади.
Структурали тупроқларда сув билан ҳаво ўртасида қарама-қаршилик 
бўлмайди. Ўсимликлар учун етарли миқдорда нам бўлганда, ҳаво заҳираси 
ҳам етарлидир. Бу тупроқлар шамол ва сув эрозиясига чидамли. Структурали 
тупроқларда микробиологик жараѐнлар яхши кечади ва ўсимликлар учун 
мақбул ўтадиган озиқ элементлари тўпланади. Структурали тупроқларнинг 
ғовак ҳолда бўлиши, уруғларнинг тез ва сифатли униб чиқиши ҳамда 
илдизларининг яхши ривожланишига имкон беради