Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
330 
горизонт хам дейилади. Бу қатламнинг туси тупроқ она жинси (рухляк) 
рангидан бир оз фарқ қилади. 
Тупроқ пайдо қилувчи факторлар таъсирида она жинсниинг хали 
ўзгармаган қуйи қисмини профессор С.А.Захаров Д ишораси билан 
ажратишни таклиф этади. Баъзи тупроқларнинг айрим қатламлари сернам 
бўлганлиги сабабли ботқоқланиш белгисига, яъни кўкимтир) тусга эга бўлади. 
Кўкимтир тусли бу қатлам берч (глейли) горизонт дейилади ва Д ишораси 
билан белгиланади. Масалан, ботқоқланиш она жинс жойлашган қатламда 
бўлса-В ишлари билан кўрсатилади, иллювиал қатламда бўлса С, элювиал 
қатламда бўлса-В ишоралари билан кўрсатилади. Кўпчилик тупроқларда 
одатда ҳар бир генетик қатлам бир неча қатламчаларга ажратилади холда улар 
А
1
А
2
, В
1
В
2
, С
1
С
2
ишоралари билан белгиланиб, уларнинг морфологияси 
характерланади. 
Тупроқ генетик горизонтлари қалинлиги турли тупроқ типларида ва 
уларниинг айрим А, В, С қаватларида бир хил бўлмайди. Тупроқ деганда 
фақат устки гумус қатлам тушунилмайди, балки тупроқ пайдо қилувчи жараѐн 
таъсирида ўзгарган ва морфологик белгиларига кўра она жинсдан фарқи 
бўлган маълум қалинликдаги қатлам тушунилади. Шунинг учун тупроқнинг
 
қалинлиги унинг типига кўра, ўрта хисобда 40 см дан 150 см гача бўлади. 
Баъзан 250-300 см қалинликдаги тупроқлар хам учраб, у юқоридан пастга 
томон см билан ўлчанади. Тупроқнинг умумий қалинлиги (генетик горизонти) 
ни аниқлаш билан бирга хар қайси генетик горизонт (А,В,С) қалинлигини 
белгилаш хам агрономия нуқтаи назаридан жуда катта ахамиятга эга. Масалан, 
гумусли-аккумулятив (А) горизонтнинг қалин бўлиши тупроқнинг 
унумдорлигини, элювиал (В) горизонтниинг аниқ ажралиб туриши эса бу 
қатламдан айрим моддаларнинг пастга ювилиб кетганлигини кўрсатади. 
Демак, тупроқнинг қалинлиги ва айрим генетик горизонтлар қалинлигини 
ўрганиш билан тупроқ пайдо бўлиш жараѐнининг даражасини ва айрим 
генетик горизонтлар қалинлигиинқ ўрганиш билан тупроқ пайдо бўлиш 
жараѐнининг даражасини тупроқнинг агрономик сифатларини аниқлаш 
мумкин.