Тупроқшунослик асослари

Қуруқ қолдиқни аниқлаш
. 
Тупроқ таркибидаги сувда эрийдиган 
минерал ва органик бирикмаларнинг умумий миқдори қуруқ қолдиқ 
дейилади. Қуруқ қолдиқ натижаси асосида тупроқнинг умумий шўрланиш 
даражаси аниқланади ва сувли сўрим анализи натижаси текширилади. Қуруқ 
қолдиқ сувли сўримнинг бир қисмида чинни идиш (пиѐлачада)да буғлатиш 
йўли билан аниқланади.
И ш т а р т и б и :
Сувли сўримдан 20-25 мл олиб, қуритилган ва 
оғирлиги маълум бўлган чинни пиѐлачага солинади. Сўнгра пиѐлача сувли 
буғлатгич устида суви тамоман қуригунча қиздирилади. Пиѐлача қуруқ 
қолдиқ билан термостатда 105 даража иссиқда қуритилади ва эксикаторда 
совутилади. 
Қуруқ 
қолдиқли 
пиѐлачанинг 
оғирлиги 
аналитик 
тарозида 
аниқлангандан кейин, қуруқ қолдиқнинг фоиз миқдори қуйидаги формула 
бўйича ҳисобланади. 
Х=
МН
К
Е
в
а




100
)
(
Х-қуруқ қолдиқнинг фоиз миқдори, 
а-қуруқ қолдиқли пиѐлачанинг оғирлиги (г ҳисобида) 
в-пиѐлачанинг оғирлиги (г ҳисобида), 

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
315 
Е-сўримнинг умумий ҳажми (мл ҳисобида) 
М-буғлатиш учун олинган сувли сўримнинг ҳажми (мл ҳисобида) 
Н-тупроқ оғирлиги (г ҳисобида). 
Ишқорийликни аниқлаш.
 
Марказий Осиѐнинг текислик қисмидаги ва 
суғориладиган эрлардаги тупроқларнинг деярли ҳаммаси ишқорий бўлади. 
Тупроқнинг ишқорлилик хоссаси асосан карбонатлар (масалан, На
2
CО
3
) ва 
бикарбонатлар (масалан, НаҲCО
3
) таъсирида вужудга келади.Бундан 
ташқари, 
тупроқ 
реакстиясини 
ишқорий 
бўлишига 
сингдирувчи 
комплексдаги натрий хам сабаб бўлади. Шунинг учун тупроқнинг 
ишқорийлиги ҳар хил бўлади.