Тупроқшунослик асослари

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
15-расм.
Classification of soil structure according to shape
 
 

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
263 
 
 
 
 
16-расм. Тупроқ структурасининг кўриниши 
 
 
 
 

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
264 
 
 
 
 
17-расм. Тупроқ структурасининг классификацияси 
28
 
 
5-МАВЗУ. ТУПРОҚЛАРНИНГ ГЕОГРАФИК ТАРҚАШИ 
ҚОНУНИЯТЛАРИНИ ЎРГАНИШ 
 
Тупроқни географик районлаштириш 
 
Ҳозирги 
вақтда 
тупроқ-географик 
районлаштиришда 
таксономик 
бирликларнинг қуйидаги системаси қабул қилинган: 
•
Тупроқ – биоиқлим минтақаси, 
•
Тупроқ – биоиқлим области 
•
Тупроқ зонаси, 
•
Тупроқ зоначаси, 
•
Биоиқлим фацияси, 
•
Тупроқ округи, 
•
Тупроқ район
и 
28
LABORATORY GUIDE FOR CONDUCTING SOIL TESTS AND PLANT ANALYSIS J. Benton Jones, Jr. 
Boca Raton London New York Washington, D.C. CRC Press 2001 

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
265 
Тупроқларни таксономик бирликлари
 
 
БЎЗ ТУПРОҚЛИ ЗОНАСИНИНГ
ГИДРОМОРФ ТУПРОҚЛАРИ ТАСНИФИ
 
 
Тупроқ географик тарқалиши. Ер юзасида тупроқларнинг географик 
тарқалиши табиий шароитларнинг ҳудудлар бўйича тарқалишига боғлиқ. 
«Модомики барча муҳим тупроқ пайдо қилувчилар - деб ѐзади В.В.Оокучаев 
- уег юзасида кенгликларга унча -мунча параллел равишда чўзилган, пояс ѐки 
зона шаклида тақсимланар экан, унда тупроқлар ҳам иқлим, ўсимликлар 
қоплами ва бошқаларга қатъий боғлиқ ҳолда, ер юзасида зоналар бўйича 
жойлашиши муқаррам У.У. Оокучаев томонидан таърифланган ушбу кенглик 
- зоналлик консепсия, кейинчалик К.О. Глинка, Л.И. Просалов, И.Р. 
Герасимов, У.А. Ковда, Н.Н. Розовлар томонидан ривожлантирилди. Ернинг 

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
266 
тупроқ қопламида кенглик тупроқ – иқлим пояслар энг катта бирлик 
сифатида ажратилади. 
Тупроқлар систематикаси ҳақида тушунча. Тупроқшуносликда,бошқа 
фанлардаги каби, систематика тадқиқотлами ташкиллаштиришнинг 
бошланғич қисми ҳисобланади, қайсики унинг ѐрдамида текшириш объекти 
тупроқни илмий ўрганиш амалга оширилади.Тупроқлар систематикаси - бу 
ер юзида мавжуд бўлган барча тупроқларнинг турли-тумал1лиги ҳақидаги 
уламинг диагностик белгиларига а,сосланган ҳар хил гуруҳлари
(таксономлари)нинг орасидаги ўзаро алоқаси ва боғлиқлигини кўрсатиб 
берадиган, ҳамда ўзига хос хусусиятларини таққослаш йўли билан 
тупроқларнинг ҳар Бир тури ва юқори ранг (даража) даги ҳар қайси 
таксономини ва у ѐки Бу таксономларнинг умумий хусусиятларини аниқлаш 
ҳақидаги таълимотдир. Тупроқлар систематикасининг асосий мақсади Уег 
юзида, шу жумладан, алоҳида мамлакатлар, давлатларда тарқалган 
тупроқларининг тўлиқ тизими (классификацияси) ни яратишдир. 
Тупроқлар систематикаси тарихий-таққослаш ва географик-таққослаш 
услубларига, тупроқларнинг эволюсион ривожланиши тамойилларига 
таянади, унда тупроқшуносликнинг барча бўлимлари маълумотларидан 
фойдаланилади. Планетамиз тупроқ қоплами умумий тизимида у ѐки бу 
тупроқнинг таркибини аниқлаш билан бирга, тупроқ систематикаси, ер 
юзасида тарқалган тупроқлар жуда катта турли-туманлигини англашда 
муҳим назарий ва амалий аҳамиятга ега. 
Тупроқ 
систематикаси 
ҳақидаги 
таълимотга 
В.В.Докучаев, 
Н.М.Сибирсев, 
к.Д.Глипка, 
Л.л.Прасолов, 
Е.Н.лванова, 
А.Н.Розов, 
В.М.Фридланд, И.П.Герасимов, М.А.Орлов, М.А.Панков, И.Л.Муханова, 
С.П.Сучков, Б.Халнепесов, В.Абдулханов, С.А. Шувалов, А.М.Расулов, 
Т.м.копоЫуева, М.Маҳмудов, В.Г.Попов, к.Насапов, А.Маҳмудов, А.А. 
Турсунов, М.У.Каримова, Р.Қузиев ва бошқалар катта ҳисса қўшган. 
Систематика учта вазифани бажагади: улардан бири - ер юзасида 
тарқалган тупроқлар орасидаги сифат ва миқдор жиҳатидан фарқларни 
аниқлаб беради. Ушбу тупроқлар ҳақида имкони борича тўлиқ 
маълумотларни йиғади ва мавжуд маълумотлар асосида тупроқларнинг 
мантиқий кетма - кетлиги бўйича рўйхатини шакллантиради, қайсики, уларга 
асосан тупроқлар номенклатураси рўйхати ва классификацияси тузилади. 
Демак тупроқлар систематикаси - тупроқларнинг кенгайтирилган 
аниқловчиси бўлиб, фанда маълум бўлган ҳар бир тупроқнинг мукаммал 
таърифини бермоғи лозим. Юқорида кўрсатилган вазифалар тупроқлар 
систематикасида тупроқлар номенклатураси, таксономияси ва диагностикаси 
асосида ва ѐрдамида ечилади. 
Тупроқлар классификацияси (таснифи). ер юзаси тупроқ қоплами, 
ўзининг мураккаб тузилислли ва хилма -хиллиги билан характерланади. 
Тупроқларлари ўрганишда ва расионал фойдаланишда, уларни тўғри 
аниқлаш яъни классификация қилиш муҳим аҳамиятга эга. Тупроқларни 
ўхшаш белгилари, келиб чиқиши ва унумдорлиги каби хусусиятларига кўра 

---