Тупроқшунослик асослари

АҚШнинг Шимолий Шарқий қисмида тарқалган ўрмон тупроқлари 
юқори кислотали ,қумли тупроқ хосил қилувчи жинсларда шакилланган 
бўлиб,кейинги 200йил ичида тупроқ структураси турли ўзгаришларга 
учраган.Ҳозирги кунда бу ерларда ўрмонларни кесиш ва ѐқиш ман этилган 
бўлиб, районларда тиклаш ишлари олиб борилмоқда.
15
 
[10-мав 5-бет]. 
23-жадвал 
МДХ тупроқларида гумус миқдори 
Назорат саволлари 
1. Подзол тупроқлар қаерларда тарқалган 
15
Enciclopedia of Soil Science Second Edition edited by Rattan lal 5-bet 

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
151 
2. тайга ўрмон зонасида асосан қайси тупроқлар тарқалган? 
3. Қора тупроқларнинг кимѐвий таркиби қандай? 
4. Шўрланган тупроқдан қишлоқ хўжалигида фойдаланиш йўллари. 
11-МАВЗУ: 
ШЎРЛАНГАН ТУПРОҚЛАР. ШЎРХОКЛАР, ШЎРТОБЛАР, 
СОЛОДЛАР
.
 
РЕЖА: 
1. Шўрланган тупроклар, уларнинг келиб чикиши, хоссалари, улардан 
фойдаланиш
2. Тупроқдаги тузларнинг тупроқ хоссалари, ўсимликлар ўсиши ва 
ҳосилдорлигига таъсири 
3. 
Шўрланган тупроқларни, шўрҳокларни ва шўртобларни 
мелиорация қилиш. Суғориладиган тупроқларнинг иккиламчи шўрланиши 
ва унинг олдини олиш 
 
 
11.1.
 
Шўрланган тупроклар, уларнинг келиб чикиши, хоссалари, 
улардан фойдаланиш
Ҳозирги вақтда мамлакатимизда суғориладиган ерларнинг қарийб 9,6 
фоизининг мелиоратив ҳолати ѐмон бўлиб, бу аввало, тупроқнинг шўрланиш 
даражаси юқорилиги ва ер ости сувларининг кўтарилиши билан боғлиқдир. 
Шундай экан, суғорилиб экин экиладиган ер майдонларини янада 
кенгайтириш, 
уларнинг 
мелиоратив 
ҳолатини 
яхшилаш 
орқали 
унумдорлигини орттириш бугунги қишлоқ хўжалигининг энг муҳим 
вазифаларидан ҳисобланади (Кузиев, 2000). 
Бугунги кунга келиб республика умумий ер майдонининг 46,3 % ини 
турли даражада шўрланган ерлар ташкил этади (Ўзбекистон Республикаси 
тупроқ қопламлари Атласи, 2010). 
Шўр тупроқлар тарқалган ҳудудлар катта миқѐсдаги тупроқ-
геокимѐвий формация бўлиб, турли хил тупроқларни ўзида бирлаштиради. 
Уларнинг умумий белгилари қуйидагилардан иборат: аккумулятив ѐки 
палеоаккумулятив ландшафтларда ҳосил бўлиши, юқори концентрациядаги 
эритмаларда сувда осон эрувчи тузларнинг тупроқ ҳосил бўлиш 
жараѐнларида 
иштирок 
этиши, 
тупроқ 
эритмаларининг 
юқори 
концентрацияси тупроқ профилининг турли қатламларидаги ўта юқори 
ишқорийлик сабабли ўсимликларнинг нормал ўсиши ва ривожланиши учун 
ноқулай шароитларни вужудга келтириши (бундан шўр тупроқларда ўсувчи 
галофитлар мустасно) ва бошқалар (Гафурова ва б., 2003). 
Шўрланган тупроқлар деб тупроқ профилида маданий ўсимликларнинг 
(галофит бўлмаган) ривожланиши учун заҳарли таъсир этувчи, сувда осон