Tuproqshunoslik va geografiya

2.2. Kishilarning ismi, sharifi va taxallusga qo’yilgan joy nomlari (antroponim, antropooykonim va memorial nomlar)
Antroponimlar, ya’ni kishi ismlari, laqablari, taxalluslar, familiyalaridan yasalgan turar joy nomlari antropotoponimlar deb ataladi. Antropotoponimlar juda uzoq tarixiy davr mahsuli bo’lib, ularning vujudga kelishi ham ancha qadimiydir. Bu turdagi toponimlar jamiyatda sinflarning paydo bo’lishi, quldorlik tuzumining yuzaga kelishi bilan yaratila boshlandi. Xususiy mulkchilikka asoslangan feodalizmning shakllanishi bunday nomlarni yanada ko’paytiradi. Erning har bir parchasi kimningdir xususiy mulki bo’lgan bir paytda, tabiiyki, uning egasining nomi asosiy farqlovchi belgiga aylandi. Natijada, joylar katta er egalari feodallar, urug’ va jamoa boshliqlari, mahalliy hukmronlar nomi bilan ataladigan bo’ldi. Respublikamiz bo’yicha to’plangan ma’lumotlar shuni ko’rsatadiki, o’tmishda kishi atoqli otlarining joy nomiga aylanishi turli xil usullarda yuzaga kelgan. Ularning eng muhim turlari quyidagilar:
XOJA ORIF NOMLI QISHLOQ. Shahar tarkibiga kirgan xoja qadimiy katta qishloq. Islom olamida ma’lum va mashhur, yirik tasavvuf olimi, etti pirning biri, «Orifnoma» asarining muallifi Xoja Orif Mohitobon ar-Revgariy nomi bilan ataladi. Qishloq qadimdan madaniy, ma’rifiy, iqtisodiy, siyosiy, jug’rofiy markaz sifatida taraqqiy etgan. Qishloq Ko’chipoyon (hozirgi Iskandar G’afurov, Sa’dullo Amonov ko’chalari), Ko’chibolo (hozirgi Xoja Orif ko’chasi), Ko’chikunjak (Gagarin ko’chasining yuqori qismi), Mahalla (hozirgi Arab Mo’minov ko’chasi), Boylar (hozirgi Gagarin ko’chasining o’rta qismi va 1 Sentyabr ko’chalari) singari to’plardan iborat bo’lgan. 20-yillarga qadar Xoja Orif qishlog’ida mashhur ilm-fan peshvolari, tijoratchilar, katta yer egalari, oqsoqolu aminlar yashaganlar. Mohitobon masjidining maktabdorlari bo’lgan Ikrom Xoja, Sadriddin Xoja, Qori Fayzullo, Iso Xoja, Zikr Xoja, katta boylar Abul Xoja, Muso Xoja, Botir Xoja, Adiz Xoja, Ahmad Xoja singarilar amirlikning Shofirkondagi eng ishonchli kishilari bo’lishgan. Ular asosan tijorat, chorvadorlik va dehqonchilik bilan mashhur bo’lishgan. Nurmuhammad Xoja, Kichik Xoja, Rahmat Xoja, Hamid Xoja, Murtazo Xojalar asosan yirik savdogarlar sanalgan. Xalq tinchligini ta’minlashda Arbob Ikrom, Naim oqsoqol, Rajab oqsoqol, Shirin Mirshablar jonbozlik ko’rsatib, xalq hurmatiga sazovor bo’lishgan. Xoja oriflik Mirjalol maxsum, Nurmuhammad Xoja, Bafo Xoja, A’zam Xoja, Muso Xoja singarilar 20-yillarda quvg’inga uchrab, Kavkaz va Sibirga surgun qilinganlar. Umuman, Xoja Orif qishlog’i 20—30-yillarda o’zining ko’plab ilm-ma’rifatli, boy, tadbirkor, fidoyi farzandlaridan ajralgan.
BOLTAQARA. Tuman markazidan 3 km shimolda, Tezguzar qishloq fuqarolar yig’ini hududida joylashgan. Milliy tarkibi—o’zbeklar. Bolta — kishining ismi, qara — uning laqabi. Bu qishloqqa ariq qazib, suv olib kelishda Bolta ismli shaxs katta kuch-g’ayrat sarflaydi, ko’pchilikka bosh-qosh bo’ladi. Qorachadan kelgan kishi bo’lgani uchun uni «Boltaqara» deb atashgan. Ariq qazishdagi fidoyiligi, jonbozligi evaziga xalq uning obro’-e’tibori va hurmati uchun qishloqni uning nomi bilan atashgan.