«tuproqshunoslik va agrokimyo»

Strukturani sun’iy yo’llar bilan tiklash usullari.
Agrotexnika tadbirlari bilan bir qatorda, keyingi yillarda strukturani sun’iy yo’llar bilan tiklash usullariga katta e’tibor berilmoqda. Akademik A.F.Ioffe dastlabki davrlarda struktura paydo qiladigan yelimlovchi moddalardan kolloid A (lignin-oqsil aralashmasi) va viskozadan, shuningdek, torf va smoladan olinadigan bir qator yelimlardan foydalanishni taklif etdi. Bunga o’xshash moddalar: ayniqsa gumat yelimlari (ammoniy yoki kaliy gumatlari) tuproqqa solinganda, uning suvga chidamliligi oshib, strukturasi yaxshilanadi va eroziyaga barqarorligi ko’tariladi. Ammo buning uchun juda ko’p yelim kerak bo’ladi. Shu sababli hozirgi vaqtda struktura hosil etishda polimerlardan foydalanish yo’li ishlab chiqilgan: bular ancha samarali bo’lib, krilium ("K") deb yuritiladi. Odatda ular turli xildagi poliakril kislotalarining tuzlaridan iboratdir. Masalan, vinilasetat qo’sh polimerlari va malein kislotasining kalsiy tuzi, poliakril kislotasining natriy tuzi hamda poliakril kislotasining qo’shaloq natriy - ammoniyli tuzi shular jumlasiga kiradi. Keyingi yillarda maxsus samarali polimer modda, qo’sh polimer VIII yaratildi va sinab ko’rildi. U metaakril kislota va metaakrilamidlardan tashkil topgan.
V.P.Vershinin ma’lumoticha, tarkibida 60 foiz metaakril kislotasi va 40 foiz metaakrilamid kislotasi bo’lgan sopolimerlardan bir gektar maydonga 25-30 kg (tuproq og’irligiga nisbatan 0,001 foiz) solinganda tuproqdagi suvga chidamli agregatlar miqdori dastlabkisiga nisbatan uch barobar ko’paygan. Qumoq va soz tuproqlarda kriliumlar ("K" preparatlari) ta’sirida hosil bo’lgan suvga chidamli strukturalar 3-5 yilgacha, qumloq va qumli tuproqlarda esa bir yilgacha agregat holatini saqlab turadi.
O’rta Osiyo respublikalarida ham sun’iy struktura yaratish va tuproqning eroziyaga chidamliligini oshirish, o’simliklarning oziq rejimini yaxshilash maqsadida turli polimerlardan foydalanish borasida ko’plab tajribalar olib borildi (V.B.Gussak, K.P.Paganyas). Ba’zi bir polimerlarning preparatlari sug’oriladigan bo’z tuproqlar sharoitida 0,25 mm dan katta agregatlar miqdorini 70-80 % gacha ko’paytirishi aniqlangan. Ana shunday yo’l bilan hosil qilingan suvga chidamli strukturalar, tuproqning suv-fizik xossalarini, biologik jarayonlarni va umuman o’simliklarning oziq rejimlarini yaxshilaydi. Tuproqning suv va shamol eroziyasiga qarshi chidamliligini bir necha barobar oshiradi.