«tuproqshunoslik va agrokimyo»

Strukturani saqlab qolish tadbirlari.
Tuproq strukturasining buzilish sabablarini e’tiborga olgan holda strukturani saqlab qolishga qaratilgan quyidagi muhim tadbirlardan samarali foydalanish zarur: 1) tuproqlarning xossalari va o’ziga xos xususiyatlariga qarab yerga ishlov berishning samarali sistemalaridan foydalanish; 2) yer o’z vaqtida, yetilgan holatda ya’ni agregatlari bir-biriga yopishib, kesaklar hosil qilmaydigan paytda haydalishi; 3) ekinlardan yuqori hosil olishni ta’minlashda organik, mineral o’g’itlardan muntazam va samarali foydalanish hamda shu bilan bir qatorda strukturani yaxshilab borish chora-tadbirlarini olib borish agronomiyadagi zarur tadbirlardandir.
Tuproq strukturasini saqlab qolish va tiklanishi hamda mustahkam donador strukturaning yaratilishida ko’p yillik va bir yillik o’tlarning ahamiyati katta. Shuning uchun ham har bir tabiiy iqlim va tuproq zonalari uchun maqbul o’t dalali almashlab ekishni amalga oshirish agrotexnik tadbirlardan hisoblanadi. Ana shu maqsadda, ayniqsa ko’p yillik dukkakli o’tlar (beda, yo’ng’ichka) jumladan O’rta Osiyo sharoitida g’o’za-beda almashlab ekish sistemasidan foydalanish yuqori samara beradi.
Ko’p yillik o’tlar serildiz bo’lganidan, yerda ko’p miqdorda chirindi to’playdi va tuproqning ustki qismida suvga chidamli struktura hosil bo’lishida muhim rol o’ynaydi. Struktura eskidan foydalanib kelinadigan yerlarda, qo’riq yerlarga nisbatan keskin kamayadi. Turli o’tlarning tuproq strukturasiga ta’siri 24-jadvalda berilgan.
24-jadval
Tuproq strukturasiga o’tlarning ta’siri. (M.Boxodirov, A.Rasulovdan)

Tuproq va uning holati	>0,25 mm li agregatlar miqdori, %	Tuproq va uning holati	>0,25 mm li agregatlar miqdori, %
Oddiy qora tuproq: qo’riq yer eski ekinzor Shimoliy qora tuproq: eski ekinzor ikki yillik o’tlar To’q tusli kashtan: qo’riq yer qora shudgor	88,7 57,6 44,6 63,6 29,3 28,0	Sug’oriladigan bo’z tuproq eski paxtazor uch yillik bedapoya Bo’z tuproq mintaqa-sidagi o’tloq tuproq; yangi ochilgan qo’riq yer eski paxtazor uch yillik bedapoya	7, 35,0 61,0 22,0 48,0

Jadvaldan ko’rinib turibdiki, tabiiy o’simliklari yaxshi o’sgan qo’riq yerlarda struktura (0,25 mm dan katta agregatlar) ancha yuqori. Eskidan g’o’za ekiladigan yerlarda >0,25 mm li mikroagregatlar miqdori 7-22 foiz bo’lgan holda, uch yillik beda ekish natijasida, uning miqdorda 2-5 barobar ko’payadi (35-48 foizga yetadi). Demak, almashlab ekish tuproq strukturasini yaxshilashning muhim vositasidir.