Tuproqning fizik-mexanik xossalarini aniqlash

TUPROQNING ILASHIMLIGINI ANIQLASH

Tuproq zarrachalarini ajratib yuborishga ta’sir etadigan tashqi kuchlarga qarshi tura olish qobiliyatiga i l a s h i m l i k deyiladi. Tuproqning bu xususiyati uning mexanik tarkibi, chirindi miqdori, strukturalilik holati, kimyoviy tarkibi, namlik darajasiga qarab o‘zgarib turadi. Ilashimlik kg/sm² bilan ifodalanadi. Qum tuproqlar eng kam, soz tuproqlar esa yuqori (maksimal) ilashimlik xususiyatiga ega. Mutlaqo quruq tuproqlar eng yqori ilashimlikka ega bo‘lib, fizik yetilgan holatdagi namlik bo‘lgan tuproqlarni past darajada ifodalangan. Strukturali tuproqlarda strukturasizga nisbatan ilashimlik past bo‘ladi.

Ish tartibi. Ilashimligi aniqlanadigan tuproq teshiklari 3 mm li elakchadan o‘tkaziladi, so‘ngra suvga arashlashtiriladi va olingan massadan bir xil bosimda tomnolari 2x2x2 sm g‘ishtsimon bo‘lakchalar tayyorlanadi (tuproq yaxshi qovushgan va buzilmagan bo‘lsa, undan shu kattalikda namuna kesib olinadi). Tayyorlangan bo‘lakchalar 105⁰С issiqda termostatda o‘zgarmas og‘irlikka kelgunga qadar quritiladi. So‘ngra termostatdan olib, Atterberg asbobidagi disk toshga qo‘yiladi va asbobning yuqori taxtachasiga sekin asta tarozi toshlari qo‘yilib boradi (29-rasm). Tuproqning toshni ko‘tarishi uning ilashimlik darjasini ko‘rsatadi. Atterberg usuliga ko‘ra, ilashimligiga qarab tuproqlar quyidagi gruppalarga bo‘linadi:

1.Ezilishi uchun 31-60 kg yuk talab qilingan soz tuproq;

2. Ezilishi uchun 16-30 kg yuk talab qilingan og‘ir qumoq tuproq;

3. Ezilishi uchun 8-15 kg yuk talab qilingan yengil qumoq tuproq;

4. Ezilishi uchun 7 kg gacha yuk talab qilingan qum tuproq;