Tuproqlar geografiyasi

(Jincha,
korelcha
) ma’nosi ham 
о ‘rmonsiz jo y
demakdir.
Tundra zonasi o‘simliklari tarkibida mox, lishaynik va suvo‘tlari 
ustuvorlikga ega boisa-da, yana butachalar, o‘tsimon o‘simliklar ham 
qisman uchraydi. Ossimliklar xarakteri bo‘yicha ushbu zonada: 
arktik
tundra, tipik tundra
va 
janubiy tundra
zonachalari ajratiladi.
Tundra zonasining loyli va loyqali jinslarida hosil boigan 
tundra gleyli tuproqlari
tipik zonal tuproqlar hisoblanadi. Bu
77

---

tuproqlar ayrim organik - akkumulyativ jarayonlar (torfli, gumusli 
va b.) shakliga bogiiq tarzda: arktotundra, gleyli tundra, 
podzollashgan gleyli tundra tuproqlari tipchalariga ajratiladi.
Arktotundra tuproqlari
Shimoliy Muz okeani va uning janubiy 
orollari sohillarida kambar mintaqa hosil qilib tarqalgan. Ular arktik 
tuproq hosil boiishidan tundra tipiga o‘tuvchi oraliq ko‘rinishni 
o‘zida namoyon etadi.
Tundra gleyli tuproqlari
tipik tundra zonachasida keng 
tarqalgan. Bu tuproqlar uchun barcha faol qatlamining haddan 
tashqari namgarchil va gleylashganligi xarakterlidir. Qurg‘oqchil 
tundrada gum us qatlami yaxshi shakllangan hamda 5-10 sm ni 
tashkil etadi, gumus -5-7 % ga yetadi.
Tundra loyli
-
gumusli tuproqlar
rangli mineral qatlamining 
yo‘qligi bilan xarakterlanadi.
Tundra zonasining pastqam, suvni yomon o‘tkazuvchi qatlamli 
relyef elementlarida 
tundra torfli — gleyli
(botqoq-tundra) va 
tundra
-
botqoq tuproqlari
keng tarqalgan.
Arktikaning yuqori kengliklari hududlaridan ovchilik va hay- 
von hamda qushlarning noyob turlarining sonini tiklash, qo‘riqlash 
maqsadida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar sifatida foydalanish 
maqsadga muvofiqdir.
Subarktika zonasining bepoyon hududlari shimoliy bug‘uchi- 
likda ozuqa manbai hisoblanadi. Tundra lishayniklari qishgi yaylov, 
moxlar, o‘tli - moxli tundra esa yozgi yaylov sifatida foydalaniladi. 
Ushbu hududlarda dehqonchilik va chorvachilikni rivojlantirish 
borasida ham turli ko'lamdagi tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Tundra shimoliy bug‘uchilik uchun asosiy yem-xashak bazasi 
hisoblanadi. Bu zonaning 75,6 foiz maydoni (136 mln.ga) bug‘u- 
chilik maydonlaridan, 4 o‘rmon va butazorlardan 3,4 botqoq- 
iiklardan va 10 foiz yaroqsiz yerlardan iborat (N.N.Rozoy).
Subarktika zonasining qishloq xo‘jalikda o‘zlashtirishda qayir 
va yengil jinsli tuproqlar tarqalgan maydonlari eng qulay hudud- 
iardir.
Hozirda zonada dehqonchilik asosan shaharlar va sanoat 
markazlari yaqinida orollar tarzida kichik „vohachalar” ko‘rinishida 
rivojlangan.
78

---

Tundra tuproqlarini o ‘zlashtirayotganda va undan foydalani- 
layotganda tuproqning biologik aktivligini oshirish, aeratsiyasini, 
issiqlik hamda oziq rejimini yaxshilashga qaratilgan kompleks 
tadbirlarga katta e’tibor berish kerak. Tuproqqa ko‘p miqdorda 
mineral va organik o‘g‘itlar solish, qishloq xo‘jalik ekinlarining tez 
pishib yetiladigan va sovuqqa chidamli navlarini tanlab ekish 
muhim ahamiyatga ega.