Тупроқ унумдорлигига салбий таъсир этувчи жараёнларга қарши курашишнинг геоэкологик асослари

 

o’rganish  uchun 

geografiyaning  aloxida  tarmog’i  bo’lishi  kerak"  degan  g’oyani  ilgari  surdi

 

va 

madaniy  landshaft  deb  "...  tabiiy  muxitning  uzviy  elementlari  inson  faoliyati 

tufayli  o’zgartirilgan  landshaftni  tushunmoq  lozim"ligini  ta’kidlaydi  (Saushkin 

1947). 

Yuqorida  ta’kidlanganidek,  sayyoramizning  deyarli  barcha  katta-kichik

 

xududlarida  tarqalgan  xozirgi  landshaftlar  inson  faoliyati  tufayli  bevosita  yoki 

bilvosita  muayyan  darajada

 

o’zgartirilgan.  Shu  sababli  xozirgi  landshaftlar 

asosan  antropogen

 

landshaftlarning  ozmi  -  ko’pmi  o’zgartirilgan  tabiiy 

lapnshaftlar  bilan  bo’lgan  xududiy  birikmasidan  iborat.  Umuman  olganda,  Yer 

sharida  ma’lum  darajada

 

o’zgartirilmagan  tabiiy  landshaftlar  deyarli  saqlanib 

qolmagan,  deb  xisoblash  mumkin.  Chunki  geografik  qobiqdagi  modda  va 

energiyaning  uzluksiz  aylanma

 

xarakati  tufayli  inson  faoliyatining  ta’siri  ostida 

bo’lmagan Antarktida va Antarktikaning landshaft komponentlarida xam, baland 

tog’ minqatalarida ham namoyon bo’ladi. 

---

 

50 

Hozirgi  paytda  muayyan  xudud  tabiatidan  foydalanish  jarayonida  vujudga 

kelish  antropogen  landshaftlarning  mavjudligini  ko’pchilik  olimlar  e’tirof 

etishadi.  Ammo  antropogen  landshaftlarning  terminologik,  tizimga  solish  va 

tasniflashga  doir  masalalar  borasida  hanuzgacha  yakdillik  yo’q.  Atropogen 

landshaftlar 

o’zgariya  darajasiga  ko’ra  turli-tuman  bo’lgan  xozirgi 

landshaftlarning  muayyan  bir  turini  tashkil  etadi.  Shu  sababli  xozirgi 

landshaftlarni  tasniflash  antropogen  landshaftlarning  moxiyati  va  xususiyatlarini 

ochib  berish  imkoniyatini  beradi.  Hozirgi      landshaftlarni      antropogen      omillar   

ta’siri      ostida      o’zgarish  (antropogenlashish)  darajasiga  ko’ra  tasnif  qilish 

maqsadida    mavjud  masalaga  doir  adabiyotlar  bilan  tanishish  va  tahlil  qilish 

asosida xozirgi landshaftlarning 4 ta asosiy guruhini ajratish mumkin: 

1.  Tabiiy  (birlamchi)  landshaftlar  -  inson  xo’jalik  faoliyatining  bevosita 

ta’siri  deyarli  bo’lmagan  landshaftlar.  Tabiiy  landshaftlar  xozirgi  paytda  baland 

tog’ mintaqalarida, ulkan cho’llarning ichki hududlarida, Arktika va Antarktidada, 

tayga  va  tropik  o’rmonlar  o’sadigan  ayrim  xududlarda  saqlanib  qolgan.  Tabiiy 

landshaftlarda  tarqalgan  xududlar  tabiatidan  xozirgi  sharoitlarda  xo’jalikda 

foydalanilmaydi va shu tufayli ularning tabiiy tuzilmasi deyarli o’zgarmagan. Bu 

landshaftlar  asosan  ilmiy  va  rekreatsiya  maqsadlaridagina  foydalaniladi.  Bu 

guruxga  mansub  bo’lgan  landshaftlarni  tabiiy  xolatda  saqlab  qolish  global 

miqyosdagi ekologik muammolar yechimida muxim