Тупроқ физикаси

Астатик дала магнитометри.
Дала тажрибалари учун намунанинг 
магнит таъсирчанлигини аниқлаб берадиган астатик монометр қўлланилади. 
Унинг тупроқ учун қулайлиги шундаки, у ѐрдамида магнит хоссалари бирмунча 
паст бўлган материаллар учун ҳам аниқ ўлчаш мумкин. Асбобнинг кичиклиги, 
соддалиги ва ихчамлиги ҳам уни дала шароитларида ишлатишга ѐрдам беради. 
Услуб икки вариант: нисбий ва абсолют вариантда бажарилиши мумкин. 
Биринчи вариантда намуна исталган шаклда, иккинчи вариантда эса – энг 
яхшиси цилиндр шаклида бўлиши мумкин.

---

270 
ν ҳажмдаги ϰ намунанинг магнит хусусиятини нисбий аниқлашнинг
(19) 
кўринишидаги формуласи (ϰ
0
, ν
0
, θ
0
эталон намунага тегишли) қуйидаги 
оддий мулоҳазалар асосида тузилади.
Астатик системанинг магнитларидан бирининг марказидан r масофада 
магнит билан бир текисликда (магнит моменти М билан) жойлашган ва магнит 
моменти унча катта бўлмаган намунага (ν ҳажмдаги) ўралишнинг механик 
моменти - Снθ (бу ерда Сн – ипнинг ўралиш коэффициенти, θ – ипнинг ўралиш 
бурчаги) таъсир қилади. У ҳолда
(20)
(К
— намуна ва магнитнинг ўзаро жойлашиши ва уларнинг катталигига 
боғлиқ бўлган коэффициент). 
М'=ϰНv 
бўлганлиги сабабли
,
бу ерда ϰ - 
намунанинг туюлма магнит хусусиятлари, 
Н
эса - магнит яратадиган магнит 
майдонининг кучланганлиг (K′- бурчагига боғлиқ бўлган 
коэффициент), у ҳолда 
Бу ердан (10.19) келиб чиқади. 
Абсолют услуб учун қуйидаги формула ўринлидир. 
Ушбу ифодадаги Н
м
- l узунликдаги ва ω ўрам частотали ғалтаклар 
системаси ѐрдамида ҳосил қилинадиган астатик система магнит майдонининг 
кучланиши (ўрамларнинг айланиши э.ҳ.к. ва Н
м
ни аниқлаш имконини беради). 
Ҳақиқий эмас, балки туюлма таъсирчанликни берган ҳолда услуб қанчалик 
аниқ бўлса, намуна шунчалик янада магнитлилик (ϰ дан катта) бўлади.
Бошқа услублар.
Ўрта қисмига гальванометрга уланган обмотка 
ўрнатилган ўзгармас тақасимон магнитдан, ҳамда қутблар орасига 
жойлаштирилган намунадан тузилган ускуна ҳам худди шундай хусусиятларга 
эга. Қутблараро оралиқдан намуна олиб ташланса, ундан сингиб ўтадиган, θ 
гальванометрнинг оғиш қийматига пропорционал бўлган оқим ўзгаради. 
Намуна α ва эталон α
0
(кесмаларининг майдони тегишли равишда s ва s
0
) учун 
ушбу оғишликларни солиштирсак, қуйидаги формулага эга бўламиз: 
Контактли магнитометр локал қийматлар ϰ ни, масалан, кириб қолган 
алоҳида зарралар, донлар ва ш.к. ларни аниқлаш имкониятини беради. 
Ўлчашлар ўртача катталиги 0,5-5 мм атрофида бўлган турли донлар солинган 
силлиқланган юзаларда (кучсиз ва кучли моддалар) олиб борилади. СГСМ да 
10- - 1 бирлиги оралиғидаги ϰ қиймати бир неча фоиз аниқликда бўлади.

---

271 
ϰ ни аниқлаш принципи ипнинг ўралиш бурчагини қайд қилишга 
асосланган. Бу бурчакка магнит стрелка осилади ва унинг олдига 
текширилаѐтган намуна олиб келинади. Бунда α қиймати стрелкани намунадан 
узган пайтда ўлчанади.