Tuban o‘simliklar

Tekinxo‘r zamburug‘lar. Zamburug‘larning o‘simliklar bilan aloqada tarihiy taraqqiyotning dastlabki davrlaridanoq boshlangan va fitotsenozlarning hozirgi zamondagi holatini shakllanishida muhim ahamiyat kasb etgan. Xususan, tekinxo‘r zamburug‘lar o‘simliklarning ayrim turlari sonini nazorat etgan va fitotsenozdagi turlararo murakkab munosabatlarni shakllanishida ishtirok etgan. Ular ommaviy ravishda tarqalganlarni ko‘p zararlaydi, ularning sonini kamaytirib boshqalarning rivojlanishiga imkon beradi. Keyingilari ham ko‘p zararlana boshlaydi. SHunday qilib, fitotsenozdagi turlar orasida muvozanat yaratiladi.
Zamburug‘larning alohida guruhlari hayvonlarda tekinxo‘rlik qiladi. Oomitsetlar, zigomitsetlar va askomitsetlarning orasida ko‘plab taksonlarning vakillari hasharotlarni zararlashga maxsus-lashganlari bor. Nematodalarning yirtqichlari boshqa umurtqasiz hayvonlarning tekinxo‘rlari odatda tuproqda bo‘lib, o‘simlik qoldiqlari, tuproq chirindisi bilan oziqlanadi. G‘anim paydo bo‘lib qolsa unga hujum qiladi, ya’ni tekinxo‘rlik obligat emas, fakultativ (majburiy emas). Zamburug‘larning ayrim guruhlari tuproqda saprofit tarzda bo‘lsa ham umurtqali hayvonlarga (terisi, tirnog‘i, juni, pati) tushib qolsa tekinho‘rlikka o‘tadi. Bulardan tashqari mikofil zamburug‘lar deb ataladiganlari ham bor, boshqa zamburug‘lar makromitsetlarda tekinxo‘rlik qiladi.
Simbiont zamburug‘lar. Bu guruh zamburug‘larning hayoti deyarli istisnosiz ravishda o‘simliklar bilan bog‘liq. Tekinxo‘rlar kabi o‘simlik hujayrasi bilan oziqlanadi, zarari bilan ho‘jayin o‘simlikka foyda ham keltiradi. Zararidan foydasi ko‘p bo‘lsa, o‘simlik raqobatli bo‘ladi. O‘simliklardagi mikosimbiontlik ildizda mikoriza hosil qiluvchilar va er usti qismida endofit zamburug‘lar guruhlari mavjud.
Mikoriza hosil qiluvchi zamburug‘lar muayyan zamburug‘larni o‘simlik ildizini atrofidagi tuproqda rizosfera ildiz yuzasida (rizop-lana), ildiz hujayralarida ko‘p muddat davomida bo‘lishi zambu-rug‘ga va o‘simlikka ham foydali munosabatlarni shakillanishiga olib kelgan. O‘simlik uchun foydalisi:
1. Mitselliy hisobiga so‘ladigan yuza kengayadi.
2. Mikoriza hosil qiladigan zamburug‘lar o‘simlik o‘zlashtirishi qiyin fosforli birikmalarning o‘zlashtiriladigan holga aylantiradi.
3. Zamburug‘ mitseliysidan u hosil qiladigan biologik faol moddalar, vitaminlar, gormonlar va boshqalar o‘simlikka o‘tadi.
4. Mikoriza ildizni zararlashi mumkin bo‘lganlardan himoya-laydi. Mikorizalar: endomikoriza, ektomikoriza, endo- ektomi-koriza holida bo‘lishi ma’lum.