Trubalarning mahalliy va ishqalanish qarshiligini aniqlash

20 – rasm. Tajriba qurilmasining sxemasi

ISHNI BAJARISH TARTIBI

Topshiriq: Nasosning ish xarakteristikalarini va f.i.k. ni aniqlash

Topshiriqni quyidagi tartibda bajarish kerak.

6. 
   7 chi kranni to`liq oching
   
7. 
   Nasosdan havo to`liq chikkandan sung nasos elektrodvigatelini ishga tushiring
   
8. 
   O`lchovli idish tulishi davomida barcha o`lchov asboblarining kursatishini jadvalga yozib boring.
   
9. 
   Manometr kursatish 0,05 kg/sm² gacha oshguncha 7 kranni yoping 5,3,4 punktda ko`rsatilgan ishlarni 7 kran to`liq yopilguncha takrorlang va natijalarni jadvalga yozib boring.
   
10. 
    Nasos elektrodvigatelini tok manbaidan ajrating
    
11. 
    (1), (3), (4) va (5) formulalar yordamida nasosning bosimini, foydali ish koeffitsientini, foydali va talab kilinadigan kuvvatini aniqlang.
    

Hajmiy sarf formula bilan aniqlanadi

V – o`lchovli idish hajmi;

- o`lchovli idishning tulish vaqt

O`lchash va hisoblash natijalarini jadvalga yozib hisobot tuzing.

Hisobotda ishning maksadi, tajriba utkaziladigan qurilma sxemasi, hisoblash formulalari va ularga asosan hisoblashlar hamda jadval tuldirilishi kerak.

1-Jadval

№	Manometr kursatish Rmln	Vakuum kursat. Hink	Ishchi bosim R	O`lchovli idish hajmi W	O`lchov idish tulish vaqt	m^3/s	Ntalab Vt	Nf vt	Elektrod f.i.k.	Nasos f.i.k
1
2
3
4

Nazorat savollari

1.Nasoslarning vazifasi va asosiy turlarini ayting.

2. Nasoslarning asosiy xarakteristikalarini ayting.

3. Nasosning ish unumdorligini kanday aniqlanadi.

4. Nasosning f.i.k. kanday aniqlanadi.

5. Markazdan kochma nasoslarning tuzilishi va ishlash printsipini ayting

6. Xar xil nasoslarning bir – biriga nisbatan yutuk va kamchiliklarni ayting.

Asosiy adabiyotlar.

1. D.R.Bozorov va boshqalar Gidravlika. – Toshkent 2003 y

2. Umarov A.YU. Gidravlika.- Toshkent: «O’zbekiston».- 2002 y.

3.Latipov K.SH. Gidravlika, gidromashinalar va gidroyuritgichlar.- Toshkent:O’qituvchi.-1992 y.

4.Latipov K.SH., Ergashev S. Gidravlika va gidromashinalar.-

Toshkent: «O’qituvchi» - 1992 y.

5.Bashta T.M. Rudnev S.S., Nekrasov B.I. va boshqalar Gidravlika, gidromashini i gidroprivodi.-M.: Mashinostroenie.- 1982 g.

6. Kiselov P.G. Gidravlika osnovi mexaniki jidkosti.M.:energiya.- 1980 g..

7.Bol’takov V.A., Popov V.N. Gidravlika. – Kiev: «Visshaya shkol».- 1989 g.

8. Rabinovich . Gidravlika .- Minis. Neftyanoy promishlennosti Maskva «Nedra» 1977 y.

9. Salimov Z.S.,To’ychiev I.S.Kimyoviy texnologiya jarayonlariva qurilmalari.-T.O’qituvchi,1987 y.

Ko’rgazmali qurollar.

1) Suyuqlik qovushqoqligini aniqlovchi viskozometrlar.

2) Aylanuvchi jismlarda suyuqlik holatini aniqlovchi GD-2 qurilmasi.

3) Suyuqliklarni oqish rejimini aniqlashini ko’rsatuvchi GD-4 qurilmasi.

4) Suyuqliklarni doimiy o’zgarmas nazariyasini o’rganish uchun

GD-3 qurilmasi.

5) Suyuqliklarning barqaror turbulent harakatida naporni yo’qolishini aniqlovchi GD-5 qurilmasi.

6) ) Suyuqliklar harakatida mahalliy qarshilikda naporni yo’qolishini aniqlovchi GD-5 qurilmasi

7) ) Suyuqliklarning teshik va nasadkalardan oqish jarayonini o’rganishni aniqlovchi GD-7 qurilmasi.

Laborotoriya ishi №4

Qattiq jismlarni solishtirma issiqlik sig’imini kalorimetr yordamida aniqlash.

Kerakli asboblar:

1.Kalorimetr aralashtirgichi bilan. 2.Qaynar suv bilan isitkich. 3.Elektr plitka.

4. 0,1⁰C aniqlikdagi termometr. 5. Tarozi toshlari bilan. 6. Issiqlik sig’imi aniqlanuvchi metallar.

Qisqacha nazariy ma’lumot.

Solishtirma issiqlik sig’imi deb, bir birlik massali jismni 1⁰C ga qizdirish uchun kerak bo’lgan issiqlik miqdoriga aytiladi.

Agar m massali jismni t₁ dan t₂ gacha qizdirish uchun kerak bo’lgan issiqlik miqdori Q bo‘lsa, ta’rifga asosan solishtirma issiqlik sig’imi:

(1) bo’ladi.

Solishtirma issiqlik sig’imi jiddiy qilib aytganda temperaturaga bog’liqdir. (1) formulaga asosan C belgilanganda bu solishtirma issiqlik sig’imi temperaturasini (t₂-t₁) intervaldagi o’rtacha qiymatini topamiz. 0⁰ C dan 100⁰C gacha bo’lgan intervalda issiqlik sig’imi juda oz o’zgarari. Ishning mohiyati shundan iboratki, solishtirma issiqlik sig’imi aniqlanmoqchi bo’lgan jism biror temperaturaga isitib, biror miqdordagi suv quyilgan kalorimetrga tushiriladi.

Agar jismning massasini m desak boshlang’ich t_k⁰ temperaturadan θ⁰ temperaturagacha sovib kalorimetr va undagi suvga:

Q₁=Cm(t_k⁰-θ⁰) (2)

issiqlikni beradi.

Bu xolda kalorimetr ichidagi suvning massasini m₁ desak u biror t⁰ dan θ⁰ ga qizishda:

Q₂ =C₀ m₁ (θ⁰ - t⁰ ) (3)

issiqlik miqdorini oladi. Kalorimetrning ichki idishi aralashtirgichi bilan birgalikda qizishda:

Q₃ =C₂ m₂ (θ⁰ - t⁰ ) (4)

Issiqlik qabul qiladi. Shunday qilib, issiqlikni xavoga berilishni e’tiborga olmasak,

Q₁ =Q₂+Q₃ (5)

Cm(t_k⁰-θ⁰)= C₀ m₁ (θ⁰ - t⁰ )+ C₂ m₂ (θ⁰ - t⁰ ) bo’ladi.

C=

(6) formuladan kattaliklarni tajriba o’lchash yo’li bilan berilgan jismning solishtirma issiqlik sig’imini aniqlashimiz mumkin.

Ishgda kerak asboblarning tuzilishi va ishi .

Kalorimetrning eng oddiy turi biri ikkinchisining ichida joylashganda oralarida havo qatlami qoladigan o’lchamdagi 2 ta alyumin stakandir ( boshqa tumateriallardan yasalgan ham bo’ladi ).

Bulardan biriga (1)-kalorimetrning tashqi idishi deyiladi (rasm-1.) Ichki 2) idish tashqi idishga bevosita tegib turmasin uchun idishni tubiga issiqlikni yomon o’tkazadigan qatlam (3) ga qo’yilgan . Kalorimetr ichidagi suyuqlikning temperaturasini termometr (4) bilan o’lchanadi .

Suyuqlikning hamma qismini aralashtirib turish aralashtirgich bilan bajariladi. (5) tekshirilayotgan jismni boshlang’ich temperaturasini qiyin shuning uchun uni qaynab turgan suv bilan qizdiriladi .Bunnh uchun bitta idishga suv quyib, issiqlik sig’imi aniqlanmoqchi bo’lgan jismni massasini o’lchab idishdagi suvga botirib qo’yiladi va qaynagandan 15-20 minut o’tguncha qizdiriladi .

Ishni bajarish tartibi.

1.Solishtirma issiqlik sig’imi aniqlanmoqchi bo’lgan moddadan qilingan silindr shaklidagi jismni

massasini tarozida o’lchab aniqlash.(m)

2.Sinalayotgan jismni nozik ilgakli sim yordamida suvli idishga tushiring, tokka ulang . Suv qaynagandan keyin jism kamida 15-20 minut davomida qizdirilsin.

3. Kalorimetr ichki idishini aralashtirgichi bilan birgalikda massasini o’lchab toping (m₂).

4. Kalorimetr va aralashtirgich moddasini solishtirma issiqlik sig’imi (C₂) va suvning solishtirma issiqlik sig’imi(C₀) jadvaldan qarab olinsin.

5. Temperaturasi uy temperaturasidan biroz past bo’lgan (vodoprovod suvi) suv kalorimetrining ichki idishini yarmigacha quyilsin. Uni tarozida tortish yo’li bilan suvning massasini hisoblab toping. (m₁) .Ichki idishni tashqi idishning devorlariga tegmaydigan qilib o’rnating.

6. Termometr ichi kalorimetrdagi suv o’rtasida turadigan qilib tushiring va uni ko’rsatishini issiq jismni tushirishgacha kuzata boring. Suvning boshlang’ich temperaturasi uchun sinalayotgan jismni tushirish paytdagi termometr ko’rsatishini 0,1⁰C aniqlikkacha qarab oling .

7. Sinalayotgan jismni qaynar suv bilan isitishdan 20min. vaqt o’tgandan keyin , igakli sim yordamida suvdan siqib olib , tezlikda lekin ehtimollik bilan kalorimetrga tushiring va aralashtiring. Bundan keyin qizigan suvni temperaturasini aniqlang. Buni aniqlashda ham termometr simobi ko’tarilishdan momentdan temperaturani oling. Elektr plitkani ham tokdan ajrating.

8. O’lchash natijalarini va jadvaldan olingan (6) formulaga qo’yib berilgan turli modda uchun solishtirma issiqlik sig’imini hisoblang .

9. Tajribani kamida 3 marta bajaring.

10. Boshqa moddalar uchun ham shulani bajaring.

11. O’lchash natijalarini tubandagi jadvalga yozing.

12. Qizigan jismni temperaturasini t_k⁰ uchun qaynab turgan suvni temperaturasini oling.

Har bir tur modda uchun aniqlangan solishtirma issiqlik sig’imini o’rtacha arifmetik qiymatini hisoblang. Solishtirma issiqlik sig’imini qiymatini

shaklida yozing.

Kontrol savollar.

1. 
   Moddani solishtirma issiqlik sig’imi temperaturaga bog’liqmi?
   
2. 
   Solishtirma issiqlik sig’imi “CI” sistemasida qanday birlikda ifodalanadi?
   
3. 
   Kalorimetrdagi suvni temperaturasi dastlab nima uchun uy temperaturasidan 3⁰-4⁰ past bo’lishi kerak?
   
4. 
   Solishtirma issiqlik sig’imi deb nimaga aytiladi?