Túrli ortalíqlardaǵı elektr togı

3. Vakkumda elektr togı. Termoelektron emıssiya 
 
Metallardan elektronlardıń shıǵıw jumısı. 
 
Metall quramındaǵı erkin elektronlarǵa shıǵıw jumısın jeńiwge jeterli energiya berilse olar metall 
betinen ushıp shıǵıwları mumkin. Bul hádiyse elektron emıssiya hádiysesi dep ataladí.
Elektronlar 
qanday energiya esabınan ushıp shıǵıwına qarap termoelektron, fotoelektron, ekilemshi elektron hám 
avtoelektron emıssiyalar dep ataladí.
Q
ızdırılǵan metallardan elektronlardıń ushıp shıǵıwına termoelektron emıssiya hádiysesi dep 
ataladí.
Metallarda erkin elektronlar sanı kóp hám olardıń tezlikleri túrlishe bolǵanlıǵı uchun ortasha 
temperaturada hám ayrım elektronlar shıǵıw jumısın jeńiwge jeterli energiyaǵa iye bolıp metall betin tark 
etip turadı. Temperatura artıwı menen bolsa metalldıń betinen ushıp shıǵıp atırǵan elektronlardıń aǵımı 
sezilerlı artadı. 
Termoelektron emıssiyanıń nızamlılíqların vakkumlı diod dep atalatuǵın eki elektrodli 
lampa járdeminde úyreniw mumkin.

, м/с

m

2

3

4

t, c
7.4-расм.

---

Vakkumlı diod, ishine anod (A) hám katod (K) dep atalatuǵın eki elektrod jaylastırılǵan hám 
hawasi sorıp alınǵan shishe yamasa metall ballonnan ibarat. Diodtıń katodı, elektronnıń shıǵıw jumısına 
salıstırǵanda kishi bolǵan, metall oksidler menen qaplanǵan qıyın eriytuǵın metall sımnan jasaladı. Onıń 
anodi bolsa katodtı orap alǵan tsilindr formadaǵı metalldan jasaldı. Elektr sxemalarda diodtıń suwretlew 
hám jalǵaw w.ó-suwrette kórsetilgen:

K
- tok deregi arqalı katodtan tok ótkerilse, ol qızadı hám onnan elektronlar ushıp shıǵadı, yaǵnıy 
termoelektron hádiyse júzege keledi. Eger anodǵa 

A
- tok dereginiń oń polyusı jalǵansa lampadan tok 
ótedi, derektiń teris polyusı jalǵanǵanda lampadan tok ótpeydi. Demek, katodtan teris zaryadlı 
bóleksheler - elektronlar ushıp shıǵıp atırǵanına isenim payda qılıw mumkin. 
 
Katod temperaturası turaqlı bolǵanda lampadan ótip atırǵan I toktıń katod hám anod aralıǵında 
payda qılınǵan kernew U ge baylanısın, ádette, lampanıń Volt-Amper xarakteristikası (VAX) dep ataladí.
Diodtıń VAXsı Rossiyalíq fizik S.A. Boguslavskiy hám amerikalíq fizik İ.Lengmyurlar tárepinen 
tolıǵınsha úyrenilgen. Olardıń alǵan nátiyjelarine kóre, anod kernewiniń onsha úlken bolmaǵan oń 
mánislerinde termoelektron tok tómendegi nızam boyínsha ózgeredi: 
I
a

VU
q/ǵ
,
(w.áó)
bundagi V- koeffitsent elektrodlardıń forması, ólshemi hám olardıń óz-ara jaylasıwına baylanıslı, yaǵnıy 
berilgen diod uchun turaqlı shama.
(w.áó) ańlatpa q

ǵ yamasa Boguslavskiy-Lengmyur nızamı dep ataladí.
Anod kernewi artıwı menen 
tok óziniń maksimal mánisi shekem ósip turaqlı bolıp qaladı.