Túrli ortalíqlardaǵı elektr togı

2. Metallar elektr ótkiziwsheńliginiń klassik elektron teoriyası. 
Metallar quramında erkin elektronlar qanday payda boladı? Metallardıń neytral atomları bir-birine 
málim aralíqqa jaqınlasqanlarında olardıń arasında óz-ara tartıwshı kúshler payda boladı hám metalldıń 
kristall reshetkası payda boladı. 
Kristall reshetka payda etken atomlardıń valent elektronları jaylasqan sırtqı qabıqları bir-birine 
kirip ketedi. Nátiyjede valent elektronlardıń óz atomları menen baylanısı júdá tómenlep ketedi hám ıssılíq 
háreketleri sebepli óz atomlarınan ańsat ajralıp pútin kristall boylap erkin tártipsiz háreketlene aladı. 
Elektronlarınan ayrılǵan metalldıń oń ionları bolsa bir-birleri menen bekkem baylanısqan jaǵdayda 
terbelmeli háreket etedi. Bunda metall ishinde erkin elektronlar payda etken elektr maydan kernewliligi, 
oń ionlar payda etken maydan kernewliligi menen óz-ara kompensatsiyalanıwın umıtpaw kerek.
Berilgen ideyaǵa tiykarlanıp, Drude hám Lorentsler á90ń-á90w jıllarda metall ótkiziwsheńliginiń 
klassik elektron teoriyasın jarattı. Olar erkin elektronlardı ideal gaz nızamlarına boysınatuǵın elektron gaz 
dep pikir júritti. Eger bir valentli metall atomınıń hár biri birden, eki valentliligi bolsa ekiden erkin 
elektron payda etedi dep qabıl etsek, metalldaǵı erkin elektronlardıń kontsentratsiyası, yaǵnıy bir ám
q
kólemdegi sanı 10
28
-10
29
m
-3
, yaǵnıy júdá úlken boladı. Biraq ideal gazlarda bayqalǵanday erkin 
elektronlar kristall reshetkanıń ionlari hám basqa elektronlar menen tek óz-ara soqlıǵısqanda tásirlesedi 
dep oylayı3. Sonıń uchun hám olar tek kinetik energiyaǵa iye boladı:
mv
ǵ
/ǵ = qkT/ǵ
(w.ń)
bunnan elektronnıń ortasha kvadratlíq tezligi: 

---

m
kT
u
v
k
3
2


(w.ó)
bul jerde k = á,qh

10
-ǵq 
J/K Boltsman turaqlısı; m= 9.á

10
-qá
kg elektronnıń massası; T- absolyut 
temperatura. 
Xana temperaturasında (T=300 K) ortasha kvadratlíq tezlik u
kv
=110 km /s payda etedi. 
Elektronnıń bir soqlıǵısıwdan ekinshi soqlıǵısıwǵa shekem basıp ótken jolın onıń erkin júgiriw 
jolı 
