Transport vositalarining elektr jixozlari va elektron tizimlari

 
- sham belgisidagi birinchi raqam sham qobig‟idagi rezba o‟lchami va turini 
bildiradi;
 
- sham belgisidagi ikkinchi raqam shamning cho‟g‟lanish sonini bildiradi:
 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
”Sovuq shamlar”
↔
“Issiq shamlar”
 
- sham belgisidagi keyingi raqamlar odatda rezьba uzunligini bildiradi. M: XL -
19mm;
 
- izolyator issiqlik konusining korpusdan chiqib turish S harfi bilan ko‟rsatiladi. 
 
Kondensatorlar
 
Kondensator uzgich kontaktlarining kuyishini kamaytirish, transfor-matorning 
ikkilamchi chulg‟amidagi kuchlanishni oshirish, shuningdek uchqundan o‟t oldirish 
elektrodlari orasidagi razryadni yaxshilashga xizmat qiladi. Kondensator 
quyidagicha ishlaydi.
 
Transformator birlamchi chulg‟amining zanjiri tutashgan vaqtda past 
kuchlanishli tok magnetoga kondensatordan o‟tmay uzgich kontaktlari orqali o‟tadi. 
(Ma‟lumki, kondensator o‟zgarmas elektr tokini o‟tkazmaydi). Kontaktlar ajralgan 
vaqtda tokning oz qismi uzgichning ajraluvchi kontaktlari orasida kam uchqun 
chiqarib, havo oralig‟ini teshib o‟tadi, biroq kontaktlar orasidagi tirqish 
kattalashganda tokning ko‟p qismi faqat kondensatorga keladi. Kondensator tokni 
yutib zaryadlanadi, natijada kontaktlar orasidagi uchqun kamayadi. bunda 
kondensator qoplamlaridagi kuchlanish ko‟payadi. Bu kuchlanish ma‟lum miqdorga 
yetganda kondensator zaryadsizlana boshlaydi, bunda uning razryad tokining 
yo‟nalishi transformator birlamchi chulg‟amida hosil bo‟ladigan tok yo‟nalishiga 
qarama - qarshi bo‟ladi. SHuningdek, bu tok hosil qilgan magnit oqimining 
yo‟nalishi ham qarama-qarshi bo‟ladi, bu transformator o‟zagining tez 
magnitsizlanishiga sabab bo‟ladi. O‟zakning tez magnitlanishi va magnitsizlanishi 
ikkilamchi chulg‟amda e.yu.k. ning juda ham oshib ketishiga sabab bo‟ladi.
 
Kondensator ishlashi natijasida svecha elektrodlarida kamayuvchi tok impulsi 
hosil bo‟ladi, ya‟ni elektrodda asosiy uchqundan tashqari ma‟lum vaqt elektr yoyi 
namoyon bo‟lib turadi. Bunday jarayon kondensator butkul zaryadsizlangunga qadar 
sodir bo‟ladi, faqat bu ish aralashmasining ishonchli alangalanishinigina emas, balki 
uning to‟la yonishini ham ta‟minlaydi. Kondensatorning tuzilishi bilan tanishib 
chiqamiz.
 
Katta o‟lchamli kondensator (3.20 - rasm) korpus, ikkita qoplama va ikkita 
dielektrikdan tuzilgan. qoplamalar alyuminiy folgadan, dielektriklar esa 
transformator moyi shimdirilgan kondensator qog‟ozidan tayyorlanadi. qoplamalar 
va dielektrik bir - birining ustiga qo‟yiladi, so‟ng rulon qili o‟ralib, korpusga 

---

92 
qo‟yiladi. qoplamalardan biri korpusga, ya‟ni massaga ulangan, ikkinchisiga esa sim 
kavsharlangan.