Transport vositalarining elektr jixozlari va elektron tizimlari

3.9. Yonilg‟i uzatilishini elektron boshqarish. 
Dvigatellarning takomillashtirish yo‟nalishi, ularning tejamliligini oshirish va 
1 kVt quvvatga to‟g‟ri keladigan massasini kamaytirish bilan bir qatorda, aylanishlar 
chastotasi va tsilinddrlarda yonilg‟i - havo aralashmasini siqish darajasini tobora 
ortirib borish bilan ham tavsiflanadi. Zamonaviy avtomobil dvigatellarda aylanishlar 
chastotasi 5000 - 8000 min
1
ga yetgan, yonilg‟i aralashmani siqish darajasi hozirgi 
kunda 7,0 - 8,5 ni tashkil qilayotgan bo‟lsa, kelajakda bu ko‟rsatkich 9,0 - 10,0 va 
undan yuqori qiymatga ko‟tarish mo‟ljallangan. 
Aylanishlar chastotasi va siqish darajasini bu tarzda oshishi, yonilg‟i 
me‟yorida o‟t olshini ta‟minlash uchun, o‟t oldirirsh tizimining 
ikkilamchi
kuchlanishini sezilarli darajada orttirilishini talab qilinadi. Bundan tashqari, 
dvigatellar tejamliligini oshirishga intilish ularda, aksariyat holda suyultirilgan 
yonilg‟i aralashmasini ishlatishga majbur qiladi. Suyultirilgan yonilg‟i aralashmasini 
ishonchli ravishda o‟t oldirish uchun o‟t oldirish shamining elektrodlari orasidagi 
tirqishni kattalashtirish, ya‟ni uchqun uzunligi va quvvatini oshirish kerak bo‟ladi. 
O‟t oldirish shamining elektrodlari orasidagi tirqish 0,8-1,2mm ni tashkil qiladi. 
Demak, dvigatelni tejamli ishlashini ta‟minlash uchun ham ikkilamchi kuchlanish 
qiymatini oshirish zarur. 
SHunday qilib, aylanishlar chastotasi va tirqish darajasi katta bo‟lgan, tejamli 
ishlaydigan hozirga zamon dvigatellariga o‟rnatiladigan o‟t oldirish tizimiga ancha 
yuqori talablar qo‟yiladi. 
- ikkilamchi kuchlanish qiymatini orttirish bilan birga ishonchlilik darajasini 
va xizmat muddatini ko‟tarish; 
- uchqun razryad energiyasining qiymati, dvigatelning hamma rejimlarida 
yonilg‟i aralashmasini ishonchli o‟t oldirish uchun yetarli bo‟lishi kerak (15...50 
mDj va undan ortiq); 
- turli xil ekspluatatsiya sharoitida (o‟t oldirish shamlarining ifloslanishi, atrof 
- muhit temperaturasining o‟zgarishi, tok manbai kuchlanishining kamayib - ortishi 
va hokozo) barqaror uchqun hosil bo‟lishini ta‟minlash; 
- hamma elementlar katta mexanik yuklamalar ta‟sirida barqaror ishlashini 
ta‟milashdan iborat.
Hozirgi zamon avtomobillarda elektron o‟t oldirish tizimi qo‟llanilgan bo‟lib 
ular quydagilardan tuzilgan (rasm.1): 
- elektron boshqaruvi blokgi (EBU); 
- datchilar (tirsakli valni aylanish burchagini, drossel zaslonkani xolati haqida) 
- detonatsii, (sovitish suyuqlikgi temperaturasi); 
- induktsion g‟altak (umumiy yoki bir nechta g‟altak xar bir tsilindrga); 
- yuqori tok kuchlanishni taqsimlagich (umumiy g‟altakda); 
- yuqori kuchlanishli o‟tkazgich; 
- o‟t oldirish shami. 
Umumiy ma‟lumot: 
Avtomobillarning texnik iqtisodiy ko‟rsatkichlari ko‟p jihatdan dvigatelning 
yonilg‟i bilan ta‟minlanish tizimidagi mexanizm va uzellarning texnik holatiga 
bog‟liqdir. 

---

94 
Ta‟minlanish tizimini tekshirishda, birinchidan ta‟minlash tizimidagi 
nosozliklarni qaysi mexanizm va uzellarga bog‟liqligi aniqlansa, ikkinchidan, uning 
texnik soz holatini ta‟minlovchi yonilg‟i o‟tkazgichlarning zichlikligi, yonilg‟i va 
havo filtrlarning holati, yonilg‟i nasosini, injektorni tekshirish va sozlash ishlari 
bajariladi. Avtomobillarga rejaviy ogohlantirish tizimi va servis xizmat ko‟rsatish 
usullarida xizmat ko‟rsatiladi. SHuning uchun biz avtomobillarga texnik xizmat 
ko‟rsatish davrida ta‟minot tizimi bo‟yicha bajariladigan ishlar tarkibi bilan tanishib 
chiqsak maqsadga muvofiq bo‟ladi. 
 
3.21 - rasm. Benzinli dvigatellarni sochish (purkash) tizimi. 
Benzin va dizel avtomobil dvigatellarida injektorli elektron tizim yonilg‟ini 
sochish (purkash) uchun qo‟llaniladi. Sochish (purkash) tizimi benzin va dizel 
dvigatellarini konstruktsiyasi bo‟yicha boshqa – boshqa turga bo‟linadi. Benzinli 
dvigatellarda sochish (purkash) tizimi elektronli va mexanik boshqarilishi mumkin.
Benzinli dvigatellarda asosan elektron tizimli sochish (purkash) tizimi 
qo‟llanilgan, chunki bu tizimda yonilg‟ini tejash juda yaxshi amalga oshiriladi, atrof 
muhitga chiqayotgan gazlar miqdori kamayishi, dvigatel quvvatini oshirilishi, 
avtomobil dinamikasi ko‟tarilishi, dvigatelni sovuq xolatda ishgatushirshni va 
tezlatishni yaxshilaydi.
Yonilgini tsilindrga berish, forsunka (injektor) orqali amalga oshiriladi. Uning 
ishlashini rostlash (sozlash), elektron boshqarish blokida amalga oshiriladi. 
Injektor elektron blok yordamida yonilg‟i miqdorini beradi, shuning uchun 
dvigatelni ish rerjimi doimo yaxshi buladi. Bazi bir har-xil daraklgichlar orqali elektr 
signallar elektron blokga keladi, shuning uchun dvigatel ish tartibi boshqariladi. 
Dvigatelga tushayotgan har - xil yuklanishlarda va avtomobilni tezligida unga kerak 
bo‟ladigan yonilg‟ini miqdorini aniklaydi.