Transport vositalarining elektr jixozlari va elektron tizimlari

13X25T
) yoki xrom - 
nikelli (
X20N80
) po‟latdan tayyorlanadi. Yon elektrodlar nikel - margantsli 
qotishmalardan masalan: 
NMts - 5
tayyorlanib, korpusga kontaktli payvandlash usuli 
bilan maxkamlangan. Markaziy va yon elektrodlar orasidagi tirqish 
0,6 - 0,9mm
ni 
tashkil qiladi, elektron o‟t oldirish tizimidagi tirqish 
1,0 - 1,2mm
gacha 
kattalashtirilishi mumkin. 
O‟t oldirish shamlarining eng og‟ir sharoitda ishlaydigan qismi izolyator 
bo‟lib, uni materialining xususiyatlari shamning sifatini va tavsifnomasini 
belgalaydi. Izolyator tarkibi asosan alyuminiy oksidi 
Al
2
O
3 
dan tashkil topgan 
keramik materiallardan tayyorlanadi. Bunday materiallar qatoriga uralit, borkorund 
va boshqalar kiradi.

---

87 
3.17 - rasm. O‟t oldirish shamini tuzilishi. 
1 - ulash kallagi; 2 - kallakdagi rezba; 4 - firma metkasi; 5 - izolyator 
qovurg‟asi; 6 - shamni qotirish gaykasi; 7 - shamkorpus; 8 - zichlovchi halqa; 9 - 
rezba qismini uzunligi; 10 - markaziy elektrod; 11 - yon (massali) elektrod; 12 - 
havoli tirqish markaziy elektrod orasi bilan va sopolizolyator; 13 - issiqlik konus 
(yubka); 14 - yonuvchi aralashmani to‟ldiruvchi joy; 15, 16 - issiqlik o‟tkazuvchi va 
zichlovchi halqa; 17 - issiqlik o‟zkazuvchi va tok o‟tkazuvchi oynali zichlagich; 18 - 
asos korpusi; 19 - markaziy issiqlik o‟tkazuvchi halqa; 20 - markaziy elektrod qismi 
(fiksator); 21 - tok o‟tkazuvchi yoki kontakt golovkasi ko‟shimcha qismi; 22 - 
havoni rostlash joyi; 23 - kontali golovka; 24 - blok golovkasi qismi (tsilinda); Qizil 
chiziq issiqlikni uzatuvchi potok, ortiqcha issiqlkni izolyator konusiga yuborish; 25 - 
o‟t oldirish joyi. 
SHamning issiqlik konusi o‟z - o‟zini tozalash temperaturasida bo‟lishini 
ta‟milash uchun shamlarning konstruktsiyasi ortiqcha issiqlikni tashqi muhitga 
chiqarishga moslashgan bo‟ladi. Yonish kamerasida shamga uzatilgan issiqlik, uning 
turli elementlari (korpus, izolyator, markaziy elektrod) va yonilg‟i aralashmasi orqali 
tashqi muhitga chiqariladi. M: shamga uzatilgan issiqlikning 10
%
korpus, yana 10
%
- izolyator va 30
% 
markaziy elektrod orqali tashqariga chiqariladi. Yonilg‟i 
aralashmasiga esa 20
% 
yaqin issiqlik o‟tadi
. 
Yonish kamerasidan ajralib chiqadigan chiqadigan issiqlik miqdori 
dvigatelning aylanishlar chastotasiga, siqish darajasiga va uning quvvatiga bog‟liq 
bo‟ladi. SHuning uchun yuqorida keltirilgan ko‟rsatkichlar bilan farq qiladigan 
dvigatellarga, issiqlik chiqarish qobiliyati har xil bo‟lgan o‟t oldirish shamlari 
o‟rnatiladi. Aylanish chastotasi, siqish darajasi va quvvati katta bo‟lmagan issiqlik 
rejimi o‟rtamiyona bo‟lgan dvigatellarga mo‟ljallangan shamlarning issiqlik konusi 
nisbatan uzun qilib yasaladi va uni uchidan issiqlikni tashqariga chiqarish qiyinroq 
bo‟ladi. Bunday shamlar “issiq” sham deb yuritiladi. Aksincha, aylanish chastotasi, 
siqish darijasi va quvvati katta, issiqlik rejimi ancha og‟ir bo‟lgan dvigatellarga 
o‟rnatilgan shamlarning issiqlik konusi kalta va issiqlik uzatish qobiliyati yuqori 
bo‟ladi. Bu shamlar “sovuq” sham bed yuritiladi.
“Issiq” shamni tez yurar siqish darajasi katta, jadallashtirilgan dvigatelga 
qo‟yilsa, izolyatorning issiqlik konusi qizib ketadi va uning temperaturasi 900
0
S dan 
ortib ketadi. Bu muqarrar ravishda dvigatelь tsilindrida cho‟g‟dan o‟t oldirish 
hodisasi sodir bo‟lishiga olib keladi. Aksincha agar sovuq sham issiqlik rejimi 
mu‟tadil, aylanishlar chastotasi va siqish darajasi past bo‟lgan dvigatelga o‟rnatilsa, 
tez orada issiqlik konusi yuzi va elektrodlar orasidagi tirqishni qurum qoplaydi, 
chunki izolyator teperaturasi 400
0
S dan kamayib ketadi.

---

88 
3.18 - rasm. Qismlarga ajralmaydigan germetik SN307 ekranlash tirilgan svechasi: 
1 - yon elektrod; 2 - zichlash qistirmasi; 3 - kalit tushadigan olti yoklik; 4 - ekran; 5 
- bosib turuvchi rezistor; 8 - sopol vtulkalar; 7 - utkazgich; 9 - rezina vtulka; 10 -
gayka; 11 - ekranlashtirilgan qoplama; 12 - vtulka. 
Korpusda svecha tushadigan olti yoqlik va svechani dvigatel blokiga burab 
kirgizish uchun rezьba bor. Yon elektrod yassi bo‟lib, uning yuzasidagi kuyundi 
yo‟q bo‟lib ketadi. Germetiklikni ta‟minlash uchun svechaning yuqorisiga talьkdan 
yasalgan zichlama qo‟yilgan. Korpus va izolyator orasiga zichlash halqasi va issiqlik 
uzatuvchi halqa qo‟yiladi. 
Svecha normal ishlashi uchun issiqlik konusining temperaturasi 400 - 700

S
bo‟lishi lozim. Bu svechaning o‟z - o‟zidan tozalanish temperaturasi deb ataladi. 
400

S dan past temperaturada svecha elektrodlari dvigatelning porshenli 
mexanizmini moylaganda tushib, chala yongan kuyundi bilan qoplanadi. 
Temperatura 700

S dan yuqori bo‟lsa, ish aralashmasi qattiq qizigan izolyatorga 
tegishi natijasida oldindan o‟z - o‟zidan alangalanishi mumkin (