A J-12T suyuqligining -20°C da qovushqoqligi 800 m m 2/sdan
oshm asligi kerak, qotish harorati -52 °C.
M G P-10 m oyi avtom obillarning gidravlik am ortizatorlarida
b archa m avsum larda ishlatish uchun m o ‘ljallangan b o ‘lib, hayvonot
y o g ‘lari, oksidlanishga v a k o ‘piklanishga qarshi q o ‘shilm alar
aralash-
m asidan iborat.
A gar ishlab chiqarishda m axsus
am ortizator
suyuqliklari b o ‘lm asa, ulam i teng m iqdorda olingan transform ator va
tu rbina m oylarini aralashtirib tayyorlash mum kin.
8.4. Sovutish suyuqliklari.
M a’lum ki dvigatel ishlayotganda, ayniqsa, ish yuli takti
bajarilganda, yuqori haroratga ega b o ‘lgan gazlam i ta’sirida silindrlar,
silindrlar blokining golovkasi,
klapanlar, porshenlar qizib ketadi.
A garda qizigan detallam i sovutilm asa ishqalanuvchi yuzalar
orasidagi m oy kuyib, ishqalanish haddan tashqari oshib ketadi.
Q izishdan detallar kengayadi. A yniqsa, alyum iniyli qotishm adan
tayyorlangan porshen kengayib silindr ichida qadalib qolishi m um kin.
Shu sababli dvigatelning qizigan detallarini uzluksiz ravishda
sovitib turish lozim. Lekin, dvigatelni
haddan tashqari sovitib
yuborish ham zarar. C hunki soviq dvigatelda moy quyuqlashib, uning
qarshiligini yengishga sarflanadigan dvigatelning q u w a ti ortadi.
U ndan tashqari yonuvchi aralashm a yaxshi buglanm aydi, qism an
buglangani esa sovuq detallarga urilib tom chiga aylanadi va silindrlar
devoridagi m oyni yuvib tushiradi. N atijada,
silindr-porshen guruhiga
kiruvchi detallam ing yeyilishi ortadi. Y onuvchi aralashm aning yaxshi
buglanm aganligidan uning yonish tezligi sustlashadi v a dvigatelning
q u w a ti pasayadi.
Sovitish tizim i dvigatelning ishlashi uchun qulay b o ‘lgan issiqlik
rejim ini kerakli xolda (85-90°C ) saqlab turish vazifasini bajaradi.
Ichki yonuv dvigatellari havo yoki suyuqlik bilan sovitiladi.
D vigatel ishlayotganda sovituvchi suyuqlik harorati 85-90°C ga,
b a ’zan 105-110°C ga yetadi. D vigatel ortiqcha qizib ketishi natijasida
silindrlarga yonqvchi aralashm a yoki havo kam kiradi v a q u w a t
p asayadi,yonilg‘ining
sarfi ortadi, m oy suyulib, qovushqoqligi
kam ayadi.
A ksincha,
dvigatel
ortiqcha
sovitilsa,
m oyning
qovushqoqligi ortadi, sifatli yonuvchi aralashm a hosil b o ‘lmay,
aralashm a to ‘liq yonmaydi.
H ar ikkala xolda ham dvigatel detallarining tez yeyilishi
kuzatiladi. D vigatel uzoq m uddat ishlashi uchun sovitish tizim idagi
suvning harorati 80-90°C oralig‘ida ushlab turilishi lozim. A ks xolda
dvigatel detallarining tez yeyilishi kuzatiladi.
H ozirgi zam on
dvigatellarida suyuqlik sifatida suv v a antifriz ishlatiladi.
B u suyuqliklarga quyidagi talablar q o ‘yiladi:
- qaynash harorati sovitish tizim idagi eng yuqori haroratdan 15-
20°C yuqori b o ‘lishi kerak;
qotish harorati havoning haroratidan 5-10°C
p ast b o ‘lishi
kerak;
- m etall detallam i korroziyalam asligi kerak;
suyuqliklar arzon, yetarli, y o n g ‘in chiqish jih atid an xavfsiz
bo ‘lishi kerak.
Sovitish tizim ida suvdan va antifrizdan foydalaniladi.
Suv issiqlikni o ‘ziga tez oladi v a o 'zid a n tez tarqatadi, issiqlik
sig‘im i katta, qovushqoqligi past, arzon va yetarli m iqdorda. b o ‘lib,
ishlatishga qulay. Lekin sovitish tizim ida qaynagan suvning quyqasi
(nakip)cho‘kib, suv g ‘ilofi devorlarida tu z qatlam i hosil qiladi.
B uning
natijasida silindrlar blokining issiqlik o'tk azish qobiliyati sustlashadi,
suv g ‘iloflarining devorlari zanglaydi. Q ish faslida radiatordan
to ‘kilm agan suv muzlab, silindrlar blokini yorib yuborishi m um kin.
8.l-ra sm S u y u q lik b ilan so v u tish tizim in in g ish lash sxem asi:
I - harorat datchigi, 2-suv taqsimlagich, 3- suyuqlik nasosi,
4-utkazuvchi kanal, 5-termostat, 6- yuqori patrubok,
7
-
venitlyator, 8-
yuqori bachok, 9- radiator koptogi, 10- radiator, 11-jalyuzi,
12-pastki bachok, 13-tukishjumragi, 14-ventilyator yuritmasining
tasmasi, 15-pastki patrubok
Shuning uchun sovituvchi suyuqlik sifatida , yuqorida aytib
o ‘tilgan kam chiliklardan xoli bo‘lish
uchun antifriz suyuqligidan
foydalanilm oqda. Tizim da suyuqlik sifatida suv ishlatilganda yum -
shoq suvlardan ( yom g‘ir v a qor suvlari ) foydalanish tavsiya etiladi.
Qattiq suvni yum shoq suvdan unda sovun k o ‘pirtirib aniqlash
mumkin. Suvni yum shatishning eng oddiy usuli, uni 15-20 m inut
davom ida qaynatishdir. 1 litr suvni tarkibida 20,04 m g kalsiy va 12,16
mg m agniy tuzlari b o ‘Isa bu suvning qattiqligi 1 m g/ ekvivalentga
teng deyiladi.
