“transport tizimlari va inshoatlari” kafedrasi “Qurilish materiallari va buyumlari”

3. Po‘latning qattiqligini aniqlash. 

Po‘lat armaturpning qattiqligi ularni kesishda yoki yuzasini ishlashda katta 

axamiyatga ega. Temirlarning qattiqligini aniqlash usullari ko‘p. Bu usullar ichida Brinel 
va Rokvell usullari keng tarqalgan. 
3.a. Brinel usulida temirning qattiqligini aniqlash. 
Asbob-uskunalar:
Brinel asbobi, po‘lat sharcha, shtangensirkul, sinaladigan 
namuna. 

---

a-rasm. Brinel asbobining sxemasi. 1
–namuna qo‘yish uchun qo‘zg‘almas quyi tayanch; 2–
po‘lat sharcha; 3–siquvchi prujina; 4,5,6–yelkalar; 7–yuk; 8–eksentrik; 9–qo‘ng‘iroq;
b–po‘lat sharchaning namunaga botishi. 
Tajriba bajarish tartibi:
Bu usul toblanmagan temirlarning qattiqligini 
aniqlashda qo‘llaniladi. Qattiqligi aniqlanishi kerak bo‘lgan temir namunasiga diametri 
2,5; 5 va 10 mm li toblangan po‘lat sharcha mos ravishda 187; 750 va 3000 kg kuch bilan 
ma’lum vaqt ichida asta-sekin botiriladi, natijada sinalayotgan temir yuzasida po‘lat 
sharchaning izi qoladi. 
Po‘lat sharchani sinaluvchi namuna sirtiga botirganda qolgan izning yuzasini 
F
harfi bilan belgilasak, temirning Brinel bo‘yicha qattiqligini quyidagi formula orqali 
aniqlanadi. 
 
Q =
𝑷
𝑭
;

𝒌𝒈
𝒎𝒎
𝟐

Bu yerda: R – po‘lat sharcha orqali tushirilgan kuch, kg; 
F – botirilgan po‘lat sharchaning temir sirtida qoldirgan izining yuzasi, 
mm2. 
Namuna sirtidagi izning diametri d, uning chuqurligi h bo‘lsa, yuzasi 
F 
quyidagi 
formula bilan aniqlanadi: 
F=(π ·D/2)·( D-(D
2
- d
2
)