Transport haqida tushuncha

1-chizma. Avtomobil va daryo transporti boshqaruvi tarkibi

O’zbekiston avtomobil va daryo transporti agentligi tarkibiy va institusional o’zgartirish masalalarini hal qilish, xizmatlar bozorini shakllantirish va rivojlantirishga hamda avtomobil va daryo transportida yuk va yo’lovchilar tashish havfsizligini ta’minlashga ko’maklashish uchun maxsus vakolat berilgan davlat boshqaruvi organi sifatida 1998 yilda tashkil etilgan.

Hozirgi kunda O’zbekiston Respublikasida tijorat sohasidagi tashishlarda 240 mingdan ziyod avtomobil vositalaridan foydalanilmoqda, ularning 164 mingtasi yuk avtomobili, 35 mingtasi avtobus va mikroavtobus, 43 mingtasi esa engil avtomobillardir. Yuk aylanmasi va yo’lovchi aylanmasida avtomobil transportining solishtirma salmog’i transportning barcha turlariga nisbatan mos ravishda 33,7 va 80,0 foizni tashkil etadi.

Raqobatbardoshlik nuqtai nazaridan avtomobil transporti avvalo o’ta tezkorligi va harakatchanligi bilan temir yo’l transportidan ham ustunlik qiladi.

Uzoq bo’lmagan va o’rtacha masofalarda qimmatbaho yuklarni tashishda, chakana savdo, ishlab chiqarish, qurilish sanoati, agrokompleks, shuningdek, kichik biznesni transport bilan ta’minlashda avtomobil transportining o’rnini bosadigan harakat sostavlari topilmaydi.

Aksiyadorlik, mas’uliyati cheklangan jamiyatlari, xususiy korxonalar va tadbirkorlar sifatida namayon bo’lgan nodavlat sektor (davlat mulkining arzimas ulushi bilan) avtomobil transportida yuk va yo’lovchi tashishning 90-95 foizini amalga oshirmoqda. Quyidagilar Agentlikning asosiy vazifalari qilib belgilangan:

• 
  avtomobil va daryo transportini tashkil etish va takomillashtirish bo’yicha me’yoriy-huquqiy bazani shakllantirishni ta’minlash;
  
• 
  iqtisodiyot tarmoqlari va aholining tashishlarga bo’lgan talablarini hisobga olgan holda avtomobil va daryo transportini rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish;
  
• 
  avtomobil va daryo transporti xizmati bozorida bozor munosabatlari va raqobat muhitini rivojlantirish uchun qulay sharoit yaratilishini ta’minlash;
  
• 
  avtomobil va daryo transportida yo’lovchi va yuk tashishni lisenziyalashni tashkil etish; -avtomobil va daryo transporti sohasida yagona texnik siyosatni shakllantirish va yuritish;
  
• 
  avtomobil va daryo transportida kadrlarni o’qitish va ularning malakasini oshirishni tashkil etish.
  

Agentlik manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan hamkorlikda avtomobil transportida tashish va yo’l harakati xavfsizligini tashkil etish va ta’minlash bo’yicha 100 dan ziyod me’yoriy-huquqiy hujjatlar va hukumat qarorlarining bir qator loyihalarini ishlab chiqdi. Agentlik, Ichki ishlar vazirligining yo’l harakati xavfsizligi, Davlat soliq qo’mitasining organlari bilan hamkorlikda mazkur xujjatlarni ijro etish bo’yicha doimiy ishlar olib bormoqda.

Istiqbolda yo’lovchi va umumiy foydalanishdagi yuklarni avtomobil transportida tashishni rivojlantirishning yuqori sur’atlari kutilmoqda. Yo’lovchi aylanmasi va yuk aylanmasi hajmlari 2010 yilga borib, 2003 yilga nisbatan mos ravishda 1,4 va 1,5 marta, 2015 yilda esa 1,6 va 1,7 marta o’sishi ko’zda tutilmoqda.

Respublika bo’yicha 3000 dan ortiq avtobus marshrutlarida (593 shahar, 1768 shahar atrofi, 532 shaharlararo) avtobuslar qatnaydi. Har kuni deyarli 5 mln kishiga xizmat ko’rsatiladi.

Mamlakatimizda xalqaro (3343 km), respublika (18901 km), mahalliy ahamiyatga ega (21439 km) bo’lgan avtomobil yo’llari mavjud. Yo’l xo’jaligida 34,5 ming ishchi va injener-texnik band. Umumiy yo’llarning uzunligi 120 ming km.dan ortiq.

1992 yil 3 iyulda «Avtomobil yo’llari to’g’risida» O’zbekiston Respublikasi qonuni qabul qilindi.

1992 yil fevralda tuzilgan “O’zavtoyo’l” Davlat aksiyadorlik kompaniyasi tuzilmasiga umumfoydalanuvdagi avtomobil yo’llarini loyihalashtirish, qurish va ta’mirlash bo’yicha tashkilotlar va korxonalar, shuningdek, loyiha-tadqiqot institutlari, avtomobil yo’llari, aerodromlar va boshqa sun’iy inshootlar qurilishiuchun materiallar ishlab chiqaruvchi korxonalar, yordamchi xo’jaliklar va boshqalar kiradi.

Kompaniyaning qurilish bazasi maydalovchi-saralovchi qurilmalarni, asfalt qorish, yo’l belgilarini ishlab chiqarish zavodlarini, beton qorish qurilmalarini, “Katerpiller”, “Seppelin”, “Virtgen”, “Libxerr”, “Xamm”, “Ammann”, “Fogel”, “ABG”, “Daynapak”, “Xitachi”, “Komatsu”, “Kato”, “Nissan”, “Elba”, “Nordberg”, “Volvo” va boshqa kompaniyalarning zamonaviy yo’l qurilish mashinalarini, mexanizmlarini va transport vositalarini o’z ichiga oladi.

Kompaniya avtomobil yo’llar, ko’priklar, aerodromlar, temir yo’llar, suv omborlari va boshqa sun’iy inshootlarni loyihalashtirish, qurish va ta’mirlashda boy tajribaga ega. Har yili 5 ming km. dan ziyod avtomobil yo’llarini va 100 dan ortiq ko’priklarni loyihalashtirish, qurish, qayta qurish va ta’mirlash amalga oshiriladi.