Transformatorlar

Pf = t,6/,/, coscp,, (1-78)

R₂ - m₂U₇I₂ coscpj. (1-79)

Elektr tarmogidan transformatorning birlamchi chulgamiga beriladigan kuvvat

R,=R₇ + Ar (1-80)

buladi.

Ikkilamchi chulgamdan iste’molchilarga beriladigan kuvvat R₂ ning birlamchi chulgamga tarmokdan keladigan kuvvati Ya, ga nis- bati transformatorning foydali ish koeffitsiyenti (FIK) deyi- ladi va t] bilan belgilanadi. Demak,

L = -^- (1-81)

Transformatorning pasportida uning nominal tula kuvvati kVA da kursatiladi, ya’ni:

Sh - mU^I_2n

U xolda nagruzka koeffitsiyentini e’tiborga olib, ikkinchi chulgam kuvvati:

(1-82)

Р_г = 0S coscp₃

Л 7 ■

COS Ф2 + Р_ои +Р

га асосла-

(1-83)

Bu formula transformatorning FIK ini anikpashda Davlat Umumittifokstandarti tomonidan tavsiya kilingan formuladir. Xar bir kuch transformatori uchun L_on va R larning kiymatlari katapogda yoki spravochniklarda beriladi.

Yukoridagi formuladan transformatorning FIK nagruzka- lanish koeffitsiyentы r ga va nagruzkaning kuvvat koeffitsiyenti coscp,, ga bomikligi kurinib turibdi. 3 =0 bulganda transforma­torning FIK nolga teng. Transformatordan olinadigan kuvvat orta borishi bilan FIK orta boradi, chunki energetika balan- sida, kiymati doimo bir xilda koladigan magnit isrofining ulushi kamayadi. Nagruzkalanish koeffitsiyentining ma’lum bir optimal kiymatida transformatorning FIK uzining eng katta Kiymatiga erishadi. S^ngra nagruzka kiymati ortishi bilan uning FIK kamaya boshlaydi. Tok kattalashganda chulgamlarda elektr is­rofi kiymati orta boshlaydi, chunki elektr isrofi tokning kvad- ratiga proportsional ravishda ortadi.

Transformatorning FIK ini aniklash formulasida fakat nagruzkalanish koeffitsiyentigina uzgaruvchan kattalikdir. p = /(R) funktsiyaning eng katta kiymatini aniklash uchun FIK ni nagruzkalanish koeffitsiyenti buyicha olingan birinchi xosi-

lasini, ya’ni ^ ni nolga tenglashtiramiz, ya’ni ^ = 0. Salt ishlashda isrof buladigan kuviat kiska tutashish sharoitida is­rof buladigan kuvvatga teng buladigan nagruzkada transforma­torning FIK uzining eng katta kiymatga erishishini aniklay­miz, ya’ni:






(1-84)

Bundan R ni aniklaymiz:

84

? %



i'/« г/« j/4 */* А 39-расм.

S3-

97

96

95

94

93

92

91

90
Rossiyada tayyorlangan transformatorlarda nis- bat pJP^ urtacha 0,5...0,25 ga teng. Bu xolda nagruz- kalanish koeffitsiyenti (3 = 0,5...0,7 buladi.

Demak, nagruzka bi­lan ishlayotgan transfor­matorning kuvvati uning nominal kuvvatining

50. .70% ini tashkil kil-

ganda transformatorning FI K uzining eng katta kiymatiga eri- shar ekan. Bunday nagruzka transformator uchun urtacha nagruzka xisoblanadi. Ekspluatatsiya davomida transformator nagruzkasi- ning kiymati uning nominal nagruzkasining 50. .70% ini tash­kil kil ad i.

Transformatorning FIK eng katta bulgandagi nagruzka kiy matieng tejamli n a g r u z k a deyiladi Eng tejamli nagruzka kiymati kuyidagicha aniklanadi:






Yukornda transformatorning FIK kuvvat koeffitsiyenti cosq>₃ ga boglik dedik Nagruzka kiymati uzgarishi bilan xamda kuvvat koeffitsiyenti turlicha bulganda transformator FIK ining Uzga­rishi va kunnatlar isrofining (R³va R_t) nagruzkalanish ko- effitsiyentiga boglikligi 39-rasmda kursatilgan.

Xozirgi zamon kuch transformatorlari juda tejamli apparat xisoblanadi. Kichik kuvvatli transformatorlarning FIK

0. 
   8...0,95; katta kuvvatli, shu jumladan, Uta katta kuvvatli trans­formatorlarning FIK 0,98.. 0,99 ga yetadi. Amalda nagruzkala­nish koeffitsiyenti 0,4 dan 1,4 gacha uzgarganda transformator­ning FIK ancha yukoriligicha koladi. Kuvvat koeffitsiyenti sobf₂
   

kamaysa, FIK xam kamayadi. Chunki, bunda transformatorda tok­lar /, va /₂kattalashadi.

IVbob. TRANSFORMATORLARNING PARALLEL IShLAShI

15. 
    Umumiy tushunchalar
    

Urtacha va katta tsuvvatli korxonalarning xar birida elektr energiyasi bilan ta’minlaydigan transformator podstantsiyasi buladi. Bu podstantsiyada kuchlanishni pasaytiruvchi transforma­torlar urnatiladi. Elektr energiyasi korxona podstantsiyasiga xavo yoki kabelь liniyasi orkdli, elektr stantsiyasidan yoki markaziy podstantsiyadan kupincha 6 yoki 10 kV, ba’zan 35 kV li kuchlanish bilan ueatiladi. Podstantsiyada bir yoki bir necha kuch transforma- torlari urnatilishi mumkin. Bu transformatorlar yukori kuchla­nishni iste’molchilarning nominal kuchlanishigacha, ya’ni 660 V, kupincha 400/230 V gacha pasaytirib beradi. Korxonada bir necha transformator urnatilgan bulishi mumkin, ularning xar biri yo uzining iste’molchisi uchun ishlashi yoki uzaro parallel ishlashi mumkin. Transformatorlar parallel ishlaganda ularning birlam­chi chulgami umumiy tok manbaidan yoki elektr tarmogidan ener­giya oladi va ikkilamchi chulgamlari umumiy iste’molchini ener­giya bilan ta’minlaydi (40-rasm).

Transformatorlar parallel ishlaganda iste’molchilarga be- riladigan kuvvatning eng katta kiymati ayrim transformator­larning nominal kuvvatlari yigindisi bilan anikdanadi, bosh- Kacha aytganda, ularning nominal kuvvatlari uzaro kushiladi. Agar biror korxona podstantsiya si da oldin bitta transformator urna­tilgan bulsa, vakt Utishi bilan korxona kengaytirilib yangi tsex- lar kuriladi. Bunda korxonaning umumiy iste’molchilarini elektr

MtLgLgm

ABC

energiyasi bilan ta’minlash uchun bitta transformatorning kuv- nati yetmay kdpadi. Bunday sharoitda ishlab turgan transforma- torga parallel kilib ikkinchi transformator ulanadi va iste’- molchilar yetarli energiya bilan ta’minlanadi

Kuvvati uzgarib turadigan korxona podstantsiyasida bir necha transformatorlarning parallel ishlashi elektr energiyasining iste’molchilar orasida tejamli tatssimlanishini va turli lol­larda energiya bilan ueluksie ta’minlashni yaxshilaydi. Parallel ishlab turgan transformatorlardan birortasi ishdan chitsib kol­sa, iste’molchilar elektr energiyasisiz tsolmaydi, ishlab turgan transformatorlar iste’molchilarni yetarli energiya bilan ta’- minlaydi. Energiya iste’mol kilish kamaygan vak,tlarda ba’zi transformatorlar elektr tarmogidan uzib kuyiladi. Odatda, kor­xona podstantsiyasida urnatilgan transformatorlarning ishlash sharoiti nominal sharoitga yak^n buladi. Iste’molchilar kuvva- tiga karab parallel ishlaydigan transformatorlar kuvvatini aniklash va ularni ratsional ishlatish elektr energiyasi bilan ta’minlashning foydali ish koeffitsiyentini oshiradi.

15. 
    Transformator chulgamlarinnng ulanish guru\lari
    

13-paragrafda uch fazali transformator chulgamlarining ulanish usullari (sxemalari) bilan tanishgan edik Endi ularning ulanish guru\lari bilan tanishib chikamiz. Bir fazali transformatorning turli ish sharoitlari (masalan, salt ishlashi va nagruzka bilan ishlashi) uchun kurilgan vektor diagrammalarda transformatorning birlamchi va ikkilamchi chulgamlarida xosil buladigan £, va Ye_g EYuK lar vektorlarining yunalishi bir xil deb olingan edi. Xak^katda esa ular yo bir tomonga yoki tsarama-k,arshi tomonga yunalgan buladi. Ularning k^nday yunalganligi transformator chulgamlarining ula­nish guruxlari bilan anikdanadi.

Bir va uch fazali transformator chulgamlarining ulanish gu- ruxi yoki £, va Ye_g vektorlarning bir-biriga nisbatan k,anday yunalganligi birinchidan, birlamchi va ikkilamchi chulkamlarni urash yunalishiga; ikkinchidan, chulramlarning bosh va oxirgi uchlarini (kismalarini) kanday belgilashga boglitsdir.^

Oldin bir fazali transformator chulgamlarining ulanish gu- ruxini anik^aymiz. Agar bir transformatorning birlamchi va ikkilamchi chulgamlari sterjenlarga bir xil y^nalishda uralsa va ularning bosh va oxirgi uchlari bir xilda ifodalansa (41-rayem, a), EYuK lar Ye_[ va Ye₂ ning vektorlari bir tomonga yunalgan buladi,

ya’ni ular orasida siljish bur- £, chagi nolga teng Agar transfor- o• matorning ikkilamchi chulgami (_g uning birlamchi chulgamiga nis-