To’yingan uglevodorodlar (Alkanlar)

Eng uzun uglerod zanjiri asosiy zanjir deb qabul qilinadi va bu zanjirning nomerlanishi yon zanjir yaqin turgan tomondan boshlanadi .

2 metil 4 izopropil geptan

Nomenklaturasi

• 
  XIX asrdan boshlab organik moddalarni nomlashda ratsional (lotincha «ratio» fikrlash demakdir) nomenklatura qo‘llanildi.
  
• 
  Metanning hosilalarini nomlashda radikallar nomi oxiriga metan so‘zi qo‘shib o‘qiladi.
  
• 
  Metilmetan CH3-CH3,
  
• 
  Dimetilmetan CH3-CH2-CH3
  
• 
  Dietilmetan C2H5-CH2-C2H5
  

Tabiatda uchrashi va olinishi.

• 
  To‘yingan uglevodorodlar asosan,tabiiy gazdan (96—98% metan, qolgani etan, propan va butandan iborat),
  
• 
  Neftdan,
  
• 
  Tog‘ mumidan va o‘simliklardan olinadi.
  
• 
  Shu bilan birga alkanlar sintez qilib ham olinadi.
  
• 
  nCO+(3n+1)H2->CnH2n+2+nH2O
  

Olinishi.

• 
  Sanoat usuli. Sanoatda to’yinga n uglevodorodlarni СO va vodoroddan, neftni krekinglab, to’yinmagan uglevodorodlarga vodorod biriktirib olish mumkin.
  
• 
   CO2+4H2=>CH4+H2O t=400c˚ Kat=Ni
  
• 
  CO +3H2=>CH4+H2O t=300c˚ Kat=Ni
  
• 
  Katalizator sifatida СuO, Cr2O3 va boshqalar ishlatilganda vodorodni birikish jarayoni bosim ostida olib boriladi.
  

Olinishi

• 
  To’yingan uglevodorodlarni yodli hosilalarini vodorod yodid bilan qaytarib ham olish mumkin
  
• 
  CH3J+HJ=>CH4+J2
  
• 
  To’yingan uglevodorodlarni yodli hosilalarini HBr tasir ettirib orqali olish mumkin
  
• 
  CH3J+2HBr=>CH4+HJ+Br2
  

Olinishi

• 
  Labaratoriyada metal karbidlarini
  
• 
  suvda eritish natijasida alkanlar olinadi.
  
• 
  Al4C3+12H2O->4Al(OH)3+3CH4
  

Olinishi

• 
  To’yingan uglevodorodlarni laboratoriya sharoitida olishning bir necha usullari ishlab chiqilgan. Ularni to’yingan uglevodorodlarni galogenli hosilalarini vodorod bilan katalizator ishtirokida qaytarib olish mumkin
  
• 
  CH3J+H2=>CH4+HJ
  
• 
  Bunda vodorod Pd, Pt, yoki Ni metallari yuzasida yutilib qo’zg’algan (faol) holatga o’tadi