Tosnkent moliya instituti u. K. Yakubov, yo. S. Ilxamova, M. I. Azizova elektron tijorat

An‘anaviy va elektron tijorat ko‘rinishlarining o‘zaro 
munosabatlari sxemasi 

---

65 
Ko‘pchilik an‘anaviy korxonalar Internet inqilobini qabul 
qilishga qodir emas bo‘lib chiqdilar. Ular elektron tijoratni yuritish 
uchun barcha kerakli resurslarga ega bo‘lsalar ham o‘zlari uchun yangi 
tijorat sohasini o‘zlashtirishda hal qiluvchi qadamni amalga 
oshirmayaptilar. Ba‘zilar tijorat va sanoat inqilobiga ega jamiyatga 
ta‘sir qilish ko‘lami bo‘yicha internet inqilobini taqqoslaydilar. Bu 
inqilobdan korxonalar, tashkilotlar va iste‘molchilar ham foydaga ega 
bo‘ladilar. 
Korxona uchun elektron tijorat foydasini quyidagicha ko‘rsatish 
mumkin: 
-
Elektron tijorat bozor chegaralarini kengaytiradi. Korxona xatto 
katta bo‘lmagan sarmoya bilan mijozlarga global ko‘lamda xizmat 
ko‘rsatishi mumkin. 1997-yildayoq aviaqurilish giganti Boeing 
kompaniyasi o‘z ta‘minotchisi sifatida kichik Venger firmani tanladi. U 
nafaqat buyurtmani sifatli bajardi, balki uskunalarni vaqtida va ancha 
arzon narxda yetkazib bera oldi. Bu aloqa elektron tender orqali amalga 
oshirilgan. 
-
Elektron tijorat axborotni olish, qayta ishlash va saqlash 
kechikishlarini kamaytiradi. Shu bilan administrativ xarajatlarni 
kamaytiradi. 
-
Elektron biznes korxonalarga tor doira mutaxassisligida faoliyat 
yuritishga imkon beradi. 
-
Elektron tijorat zaxiraning kamayishi hisobiga qo‘shimcha 
xarajatlarni sezilarli pasaytirishga imkon beradi. Mijozning aniq 
so‘rovidan so‘ng ishlab chiqarish boshlanadi. 
-
Elektron tijorat umumiylashtirilishi buyurtmaga asosan ishlab 
chiqarishga imkon yaratadi. Bu bilan korxonaning raqobat qilish 
imkoniyatlarini oshiradi. 
-
Biznes jarayonlarning tezlashishi korxonaning barcha ishchilari 
unumdorligini sezilarli darajada oshirishga imkon beradi. 
-
Vaqtning real ko‘lamida interaktivlik muvofiqlikning 
mumkinligi. Internetda aloqa ikki tomonlama bo‘lib, real vaqtda yuz 
beradi va axborot tizimlari muvofiqligi bilan ta‘minlanadi. Bu 

---

66 
marketing qarorlarini qabul qilishda prinsipial jihatdan muhim 
hisoblanadi. Bu xususiyatlar marketologga real vaqtda ko‘pgina 
muammolarni (masalan, narx belgilash) hal qilishga imkon beradi. 
-
Elektron tijorat texnologiyalari mijozlar bilan o‘zaro aloqalarni 
operativligini oshirishga, mijozlarning katta soni bilan bir vaqtning 
o‘zida ishlash imkoniyati, mijozlar bilan paralell muloqot qilish 
imkoniyatiga yo‘l ochib beradi. 
-
Bundan tashqari hamkorliklar imkoniyatlarini kengaytirish, 
ta‘minotchilar va mijozlar bilan uzoq muddatli munosabatlar o‘rnatish, 
axborotdan erkin foydalanishni kengaytirish va hokazolarni foydaga 
kiritish mumkin. 
Elektron tijorat iste’molchilarga quyidagicha foyda keltiradi: 
-
Iste’molchiga qulay bo‘lgan ixtiyoriy vaqtda, tanaffuslarsiz va 
dam olish kunlarisiz 24 soat xizmat ko‘rsatish; 
-
Tovar, ta‘minotchilar, narxlar, sifat va boshqa parametrlar 
tanlovini kengaytirish; 
-
To‘liq va o‘z vaqtida axborot olish imkoniyati; 
-
Takliflarni taqsimlash va boshqa iste‘molchilar bilan axborot 
almashinish imkoniyati. 
Elektron tijorat jamiyat uchun ham ma‘lum bir foyda keltiradi: 
-
Uyda ishlash imkoniyati. Uydan turib xarid qilish transport 
oqimi va u bilan bog‘liq muammolarni kamaytirishi mumkin. 
-
Nisbatan arzon narxlarda mahsulot sotib olish imkoniyati 
fuqarolar hayoti sifatini oshiradi. 
-
Qishloq yerlarida yashovchilar yirik shaharlarda yashovchilar 
bilan birdek tovar, xizmat va axborotdan erkin foydalanish 
imkoniyatiga ega. 
-
Elektron tijorat turli ijtimoiy xizmatlar, masalan, ta‘lim bilan 
ta‘minlaydi.