Тошкент вилояти, Қуйичирчқ туман прокуратураси Мавзу

3. Жиноий даромадларни легаллаштириш ва терроризмга қарши курашишнинг халқаро ҳуқуқий асослари
Пул ювиш муаммоси бўйича саволлар биринчи марта ўтган асрнинг бошида, 20-йилларда оммавий савдолар билан шуғулланувчи АҚШ мафияси билан фаол кураш муносабати билан кўриб чиқилган. Шундан сўнг жиноий гуруҳлар янада хавфли жиноий фаолиятга - наркотик контрабандасига ўтдилар. Ушбу кураш давомида АҚШ ҳукумати гиёҳвандлик воситаларидан тушган пулларни давлат идораларига юқтиришни ва мисли кўрилмаган даражада коррупцияни келтириб чиқарганлигини тан олди. Аммо жиноятчиларни фақат солиқ тўлашдан бўйин товлаш учун жалб қилиш мумкин эди, чунки ўша пайтда жиноий маблағларни ювиш жинояти жиноийлаштирилмаган эди.
Бу юқоридаги муаммога қарши курашда ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларига воситалар берадиган қонунчилик базасини ривожлантиришга туртки берди ва айнан ўша пайтда "пул ювиш" атамаси вужудга келди. Пулни легаллаштириш - бу маблағларни очиқ ва ошкора ишлатиш имкониятига эга бўлиш учун жиноий йўл билан олинган маблағларни легаллаштириш, уларни расмий иқтисодиётга ўтказиш. Дунё аҳолиси эҳтиёжларининг узлуксиз ўсиши ишлаб чиқаришни тобора жадал ривожланишини талаб қилади. Албатта, фаолият йўналишларининг самарадорлигини оширишнинг катализаторларидан бири, шубҳасиз, инсониятни бир-бирига яқинлаштирган, иқтисодий имкониятларни сезиларли даражада кенгайтирган ва хизматларни тақдим этишнинг алтернатив усулларини очган ахборот технологияларининг жадал ўсиши бўлди. Ахборот технологияларининг ривожланиши, шу жумладан молия бозорига ҳам туртки берди. Хизматлар янада қулай ва қулайроқ хусусиятга эга бўлди, бизнесни юритиш учун янги уфқларни очадиган глобал молия
вий макон пайдо бўлди. Кўплаб мамлакатлар ҳукуматлари ўз соҳаларининг инвестицион жозибадорлигини оширишга ҳаракат қилиб, иқтисодиёт ва ҳуқуқни эркинлаштириш йўлини танладилар. Бироқ, шартлар қонунга бўйсунадиган бизнес учун, шунингдек, ноқонуний бўлган бизнес учун қулайдир. Ушбу маблағларни очиқ ва ошкора ишлатиш имкониятига эга бўлиш учун, жиноий йўл билан олинган пулларни яширин, норасмий иқтисодиётдан расмий иқтисодиётга ўтказишга уриниш нимани англатади.
Маълумки, соя иқтисодиёти катта маблағларни муросасиз бизнес ва сохта корхоналарга киритиш натижасида жамият барқарорлигига хавф туғдиради ва шу билан ҳалол компанияларнинг ривожланишига тўсқинлик қилади, шу жумладан коррупцион юқори мартабали амалдорлар орқали таъсир кўрсатиш воситаларини олади. Бир мунча вақт ўтгач, қоида тариқасида, инвестиция қилинган капитал олиб қўйилади ва хаёлий компаниялар банкрот деб эълон қилинади ёки ўз фаолиятини тўхтатади, шу билан мамлакат иқтисодиётига ва унинг оқибатида ижтимоий таъминотига путур этказади.
Ҳозирги вақтда халқаро миқёс ва ҳамкорлик барча соҳаларда мустаҳкамланиб бораётганлигини инобатга олган ҳолда, жиноий тузилмалар ҳам халқаро молия бозори ва хизматларидан фойдаланиб зарарланишига айланди. Этакчи ҳукуматлар курашни бошладилар ва легаллаштиришга қарши курашда халқаро ҳамкорлик. Молиявий институтларга пул маблағларини ноқонуний айланишига қарши курашиш ва назорат қилиш, "ўз мижозингни бил" сиёсатини амалга ошириш мажбурияти юклатилди ва рўйхатга олиш жойида жисмоний шахс бўлмаган банклар ва оффисор юрисдикцияларига қарши кураш бошланди.
2011-2015 йиллар давомида бир қатор йирик банклар пулни легаллаштириш қоидаларини бузганлик учун жарималарнинг кўпайишига дуч келишди. Улар орасида 2012 йил декабр ойида 1,9 миллиард доллар жаримага тортилган ҲСБК ва АҚШ ҳукумати томонидан 2014 йил июл ойида 8,9 миллиард доллар жаримага тортилган БНП Парибас [2]. Кўпгина мамлакатларда транспорт воситаларида нақд пул миқдори бўйича чегара назорати жорий этилди ёки кучайтирилди, барча молиявий институтлар барча молиявий операцияларни электрон шаклда ҳисобот беришлари шарт бўлган транзакциялар тўғрисида ҳисобот беришнинг марказий тизимлари жорий этилди. Бунга асосан жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштиришга ва терроризмни молиялаштиришга қарши кураш соҳасидаги халқаро стандартлар ёрдам берди.
Оқимнинг оқибатларини юмшатиш ва пул ювиш (эҳтимол фойда олишни истисно қилиш ёки ҳеч бўлмаганда, уни қонуний йўл билан олиш усулини қийинлаштириш) ни бартараф этиш мақсадида Г7 мамлакатларининг қарори билан ФАТФ ташкилоти 1989 йилда ташкил этилган. Пулни бошқариш бўйича молиявий ҳаракатлар гуруҳи. Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш) - пулни легаллаштиришга қарши кураш соҳасидаги халқаро стандартларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш, кейинчалик терроризмни молиялаштириш ва оммавий қирғин қуролларини тарқатиш билан шуғулланадиган асосий халқаро институт. ФАТФ фаолиятидаги асосий ҳужжат 40 та тавсиялар, пул ювиш, терроризмни молиялаштириш ва оммавий қирғин қуролларини тарқатишга қарши кураш соҳасидаги юқорида келтирилган стандартлардир.
ФАТФ фаолиятидаги асосий ҳужжат 40 та тавсиялар, пул ювиш, терроризмни молиялаштириш ва оммавий қирғин қуролларини тарқатишга қарши кураш соҳасидаги юқорида келтирилган стандартлардир. ФАТФнинг вазифаси пулни легаллаштиришга, терроризмни молиялаштиришга ва оммавий қирғин қуролларининг тарқалишини молиялаштиришга ва халқаро молия тизимининг яхлитлигига таҳдид солувчи бошқа таҳдидларга қарши курашиш учун меъёрий, тартибга солувчи ва тезкор тадбирларни самарали амалга оширишга кўмаклашишдир.
ФАТФ бошқа манфаатдор халқаро ташкилотлар билан ҳамкорликда халқаро молиявий тизимни суистеъмол қилишдан ҳимоя қилиш мақсадида миллий даражадаги заифликларни аниқлаш устида иш олиб бормоқда. ФАТФ тавсиялари пулларни легаллаштиришга ва терроризмни молиялаштиришга, шунингдек оммавий қирғин қуролларининг тарқалишини молиялаштиришга қарши курашишда мамлакатлар қўлланадиган чораларнинг кенг қамровли ва изчил доирасини белгилайди.
ФАТФнинг биринчи стандартлари 1990 йилда ишлаб чиқилган. 1996 йилда стандартлар гиёҳванд моддалар билан боғлиқ жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштиришдан ташқари қайта кўриб чиқилди ва кенгайтирилди. 2001 йилда Ню-Ёркда (АҚШ) 11 центябр воқеалари муносабати билан ФАТФ ваколати террорчилик ҳаракатлари ва террорчилик ташкилотларини молиялаштиришни ўз ичига қамраб олинди ва саккизта тавсиялар қабул қилинди (кейинчалик тўққизтагача кенгайтирилди).
2003 йилда тавсиялар яна қайта кўриб чиқилиб, 180 дан ортиқ мамлакатлар томонидан тан олинган. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Хавфсизлик Кенгашининг 1617 (2005 й.) Резолюциясига биноан ФАТФнинг 40 + 9 тавсиялари Бирлашган Миллатлар Ташкилотига аъзо давлатлар томонидан бажарилиши мажбурий бўлган халқаро стандартлардир.
Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш ва терроризмни молиялаштириш соҳасидаги тадқиқотлар халқаро экспертлар ва ташкилотлар томонидан доимий равишда олиб борилмоқда:
Молиявий ҳаракатларни режалаштириш гуруҳи (ФАТФ), ФАТФ типидаги минтақавий гуруҳлар, Жаҳон банки, Халқаро валюта жамғармаси, ЭГМОНТ, ЭХҲТ, Банк назорати бўйича Базел қўмитаси, Волфсберг гуруҳи, Қимматли қоғозлар бўйича комиссияларнинг халқаро ташкилоти, Суғурта назорати бўйича халқаро ташкилотларнинг ассоциацияси, сертификатланган мутахассислар уюшмаси. пул ювишга қарши кураш ва бошқалар.
Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш ва жиноий фаолиятни молиялаштириш қобилияти жиноий уюшмани ноқонуний ва жиноий ҳаракатларни амалга оширишга ундайди. Шу сабабли, пулни легаллаштиришга ва терроризмни молиялаштиришга қарши курашиш жиноий уюшмага қарши курашда муҳим воситалардан биридир. Ушбу далил кўплаб халқаро конвенцияларда, масалан, гиёҳванд моддалар ва психотроп моддаларнинг ноқонуний айланишига қарши конвенцияси, БМТнинг трансмиллий уюшган жиноятчиликка қарши конвенцияси, терроризмни молиялаштиришга қарши кураш тўғрисидаги халқаро конвенция, БМТнинг коррупцияга қарши конвенцияси ва терроризмга қарши Шанхай конвенциясида тан олинган, сепаратизм ва экстремизм, жиноятлардан олинган даромадларни легаллаштириш, аниқлаш, мусодара қилиш ва мусодара қилиш тўғрисидаги Эвропа Кенгаши конвенцияси.
2012 йилда жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштиришга, терроризмни молиялаштиришга ва оммавий қирғин қуролларининг тарқалишини молиялаштиришга қарши курашнинг халқаро стандартлари тубдан қайта кўриб чиқилиб, энг муҳими, юқори хавфли ҳолатларга нисбатан талабларни кучайтириш учун "Хавф-хатарга асосланган ёндашув" тушунчаси киритилди. Шундай қилиб, ФАТФнинг 1-чи тавсияси мамлакатлардан пулларни легаллаштириш ва терроризмни молиялаштириш хавфларини аниқлаш ва баҳолашни талаб қилади, шу жумладан хавфларни баҳолаш бўйича чора-тадбирларни мувофиқлаштириш учун орган ёки механизмни аниқлашни, шунингдек ушбу хавфларни самарали равишда камайтириш учун маблағларни ажратишни талаб қилади.
Бу мамлакатнинг кир ювишга қарши режимининг самарадорлигини баҳолаш воситаларидан бирига айланди. Ушбу тавсиянома пулни легаллаштириш ва терроризмни молиялаштириш таҳликалари ва таҳдидларини миллий баҳолаш учун асос бўлиб, барча соҳаларда таваккалчиликка асосланган ёндашувдир. Хатарларга асосланган ёндашув молия сектори ва бошқа ташкил этилган секторларга, тартибга солиш ва назорат органларига ўз ресурсларини янада самарали тақсимлашга имкон беради: хавф даражаси юқори бўлган ҳудудларга алоҳида эътибор бериш, кам хавфли ҳудудларда соддалаштирилган чораларни қўллаш тўғрисида қарор қабул қилишда кўпроқ эркинликка эга бўлиш.
Мамлакатлар пулни легаллаштириш ва терроризмни молиялаштириш хавфини миллий даражадаги баҳолашни ўтказиши керак, бу эса мамлакатларнинг миқёсида пул маблағларини легаллаштириш ва терроризмни молиялаштириш хавфини аниқлаш, тушуниш ва баҳолаш, шунингдек уларни минималлаштириш учун мавжуд ресурсларни самарали тақсимлашга чақиради. Хатарларни баҳолашга бўлган талаб молия сектори ва ташкил этилган корхоналар ва касбларга нисбатан қўлланилади.
Ушбу воситани молиявий мониторинг бўйича ваколатли орган, тартибга солиш, назорат идоралари, ҳуқуқни муҳофаза қилиш сектори, тадбиркорлик субЪектлари томонидан тақдим этиладиган давлат органлари учун самарали қўлланилиши ва қўлланилиши учун тегишли амалий методологиялар ва кўрсатмалар, шунингдек ушбу хавфларни аниқлаш, аниқлаш, таҳлил қилиш ва минималлаштириш усуллари талаб қилинади. Мамлакат миқёсида, баҳолаш аниқланган хавфлар ва таҳдидларга олиб келадиган, легаллаштиришга қарши режимнинг стратегик заиф томонларини тушунишни таъминлаши керак.
Қарздорларни ваколатли тақсимлашни ҳисобга олган ҳолда, Жиноятга қарши курашиш соҳасида зарур чораларни ўз вақтида қабул қилиш бугунги кунда ҳам молиявий, ҳам давлат секторлари учун муҳим амалий вазифага айланди. Ушбу фаолиятнинг самарали воситаларидан бири бу жиноий йўл билан олинган пулларни легаллаштириш ва терроризмни бошланғич босқичида молиялаштириш хавфини камайтирадиган, тадбирнинг бошланишига тўсқинлик қиладиган хавфга асосланган ёндашув.
Мамлакат миқёсида пул маблағларини легаллаштириш ва терроризмни молиялаштириш хавфи ва таҳликасини миллий баҳолаш шаклида самарали механизм мавжуд бўлиб, натижада юқори ҳокимият, ҳукумат ва парламент стратегик камчиликлар тўғрисида умумий тушунчага эга бўлишлари ва натижада аниқланган заифликларини бартараф этиш учун сиёсий ирода кўрсатишлари мумкин. Самарасиз курашиш жиноий даромадларни легаллаштириш ва терроризмни молиялаштиришга олиб келади.