Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti X. X. Muratov, R. R. Jabbarov

11–rasm. Yog‘och o‘ymakorlik san'atidan namuna (K.Valiyev ijodi).
 
IX–X–asrlarda O‘rta Osiyoda, shuningdek mamlakatimiz hududlarida 
madaniyat o‘sa boshlaydi. IX–asrda Samarqand mustaqil davlat bo‘lib qoldi. Xalq 
madaniyatida yangi burilish bo‘ladi. Shu asrlarda buyuk olimlar, faylasuflar, 
yozuvchilar yetishib chiqdilar. Ular Abu Ali ibn Sino, Ro‘daki, Firdovsi, 
Beruniy va boshqalardir. Ajoyib arxitektura yodgorliklari yaratiladi. Masalan, 
jahonga mashhur Ismoil Somoniy maqbarasi shular jumlasidandir. Madaniyatning 
rivojlanishi yog‘och o‘ymakorligining yanada rivojlanishiga olib keldi. Yog‘och 
o‘ymakorligi bilan eshiklar, binolar, ustun, ravoq va har xil xontaxtalar bezatildi. 
Har bir o‘yma naqsh zaminida qandaydir ramziy ma'no yashiringan bo‘ladi. 
Ular bu murakkab naqshlar orqali voqe'likdagi eng go‘zal tilaklarni aks ettirib 
kelganlar. 

---

36 
XI–XII–asrlarda xalq amaliy san'ati yanada gurkirab rivojlandi. Murakkab 
naqsh turi bo‘lgan geometrik naqsh, ya'ni girih naqshi bezakda yetakchi o‘rinni 
egalladi. Arxitektura, uy ro‘zg‘or buyumlari yanada badiiy, nafis qilib bezatildi. 
Girih naqshi yanada rivojlandi. Masalan, XI I –asrga oid yog‘och o‘ymakorligi 
namunasi Samarqanddagi Shohi–Zinda devorining orasidan topilgan bo‘lib, u 
o‘zining badiiy nafis va tabiiy ishlanganligi bilan kishini lol qoldiradi. 
XIV–asr o‘rtalarida Shayx Sayfuddin Boxarziyning dahmasiga ishlangan 
yog‘och o‘ymakorligi naqshi topildi. San'atning ustki qismida o‘rnatilgan yog‘och 
taxtasidagi o‘ymalar shunday o‘yilganki, o‘yma naqshning nafisligi, uning 
murakkabligi, tabiiyligi, dinamikligi, juda sifatli o‘yilganligi kishini hayratga 
soladi. O‘ymani bajargan ustaning naqadar nozik didli, kuchli nazariyotchi hamda 
amaliyotchi, yetuk usta ekanligi o‘z–o‘zidan ko‘rinib turibdi. Undagi 
naqshlarning erkin, nozik harakati inson ruhini ko‘taradi. 
Yog‘och o‘ymakor ustalar har xil buyumlar, xontaxta, eshik, darvoza, 
ustun va boshqa narsalarni bezashga jalb qilindi. O‘ymakorlik ishlari 
mexanizatsiyalashtirildi. Toshkent va Frunze shaharlarida hunarmandchilik o‘quv 
ishlab chiqarish kombinatlari tashkil etildi. O‘quv ishlab chiqarish 
kombinatida juda ko‘pchilik tahsil olib, usta bo‘lib yetishib chiqdilar. 
«Asrimizga qadar san'at asarlari turli qirg‘inbarotlar tufayli vayronalar ostida 
qolgan bo‘lsa, asrimizda «qizil ko‘lanka» ostida qoldi. Xalqimizning o‘qimishli, 
bilimdon, ziyoli farzandlarini turli sabablarni ro‘kach qilib qatag‘on qilishdi. 
Hunarmand ustalarni esa shaxsiy boylik orttirishida ayblab faoliyatlari to‘xtatib 
qo‘yildi. Biroq xalqimizning fidoyi farzandlaridan ijodkor ustalar usta Shirin 
Murodov, Mirxamid Yunusov, Shamsiddin G‘ofurov, Yunus Ali Musaev, Usmon 
Ikromov, Quli Jalilov, Sulaymon Xo‘jaev, Haydar Najmiddinov, Toshpo‘lat 
Arslonqulov, Maqsud Qosimov, Mahmud Usmonov, Olimjon Qosimjonov, Yoqubjon 
Raufov, Maxmud Oblaqulov, Abdulla Boltaev, Qodirjon Haydarov, Ota Polvonov, 
Abdurazzoq Abduraxmonov va boshqa bir qator hunarmand ustalar o‘zlarining hunar 
sirlarini maktabda va maktabdan tashqari muassasalarda yoshlarga o‘rgatishni yo‘lga 
qo‘ydilar. Keyinchalik esa o‘z uslubi, yo‘nalishiga ega bo‘lgan Xiva, Samarqand, 

---

37