Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

Jinsiy sistemasi. O‘rgimchaksimonlar ayrim jinsli, jinsiy demorfizm o‘rgimchaklar va kanalarda yaxshi rivojlangan. O‘rgimchaklarning erkaklari ancha kichik bo‘lib, pedipalpalari kuyikish organiga aylangan. Jinsiy bezlar juft bo‘ladi, lekin ko‘pincha bezlar qisman qo‘shilib, toq organni hosil qiladi. Masalan, chayon erkagining bir juft urug‘donlari bor, lekin urg‘ochilarida tuxumdonlar birga qo‘shilgan. O‘rgimchaksimonlarda urug‘lanish ichki bo‘lib, kuyikish maxsus spermatoforlar orqali sodir bo‘ladi. Spermatofor urug‘ bilan to‘lgan xaltachadan iborat. Erkak soxta chayonlar va ko‘pchilik kanalarning erkaklari spermatoforlarini tuproqqa tashlaydi, urg‘ochilari ularni jinsiy organlari bilan ilib oladi. O‘rgimchaklar erkagi pedipalpasi uchki bo‘g‘imida kopulyativ o‘simtasi bo‘ladi. Ular bu o‘simta yordamida spermatoforini urg‘ochisi jinsiy teshigiga o‘tkazadi. Ko‘pchilik o‘rgimchaksimonlar tuxum qo‘yib ko‘payadi. Lekin ko‘pchilik chayonlar, soxta chayonlar va ayrim kanalar tirik tug‘adi. Ularning urug‘langan tuxumi jinsiy bezlarining yo‘lida rivojlanadi. Embrion urg‘ochisi jinsiy organlaridan ishlab chiqariladigan oqsil bilan oziqlanadi. O‘rgimchaksimonlar embrionida bo‘g‘imlar soni voyaga yetgan davriga nisbatan ko‘proq bo‘ladi. Ko‘pchilik o‘rgimchaksimonlar o‘zgarishsiz rivojlanadi. Metamorfoz rivojlanish kanalar uchun xos. O‘rgimchaksimonlar bir necha turkumlarga bo‘linadi.