Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

Qon aylanish sistemasi. Qon aylanish organlari yurak, yurakoldi bo‘shlig‘i, aorta va tana bo‘shlig‘i - lakunlardan iborat. O‘rgimchaksimonlar yuragi har xil tuzilgan. Tanasi bo‘g‘imlarga bo‘lingan chayonlarning yuragi qorin bo‘limida ichak ustida joylashgan uzun naydan iborat. Yurakning ikki yonida 7 juft tirqishsimon teshiklar - ostiylar ochiladi. O‘rgimchaklar yuragi birmuncha kalta bo‘lib, 3-4 juft ostiylarga ega. Kanalarning yuragi esa bir juft teshikli kalta xaltachadan iborat. Juda mayda kanalar yuragi bo‘lmaydi. Yurakning oldingi va keyingi uchidan bittadan aorta chiqadi. O‘rgimchaklarda faqat oldingi aorta bo‘ladi. Gemolimfa tana bo‘shlig‘iga, undan ostiylar orqali yurakka o‘tadi.

Nerv sistemasi. Bosh miya ko‘zlarni prototserebrum va xelitserani boshqaradigan tritotserebrum bo‘limlardan iborat. Miyaning oraliq bo‘limi deytotserebrum rivojlanmagan. Qorin nerv zanjirining tuzilishi tana bo‘g‘imlarining rivojlanishiga mos keladi. Tanasi ko‘p bo‘g‘imli vakillari (masalan, chayonlar)da ko‘krak bo‘limidagi nerv tugunlari birga qo‘shilib, yirik boshko‘krak nerv tugunini hosil qiladi. Qorin bo‘limida 7 ta kichikroq nerv tugunlari bo‘ladi. Qorin bo‘g‘imlari sonining kamayishi nerv tugunlarining kontsentratsiyasiga sabab bo‘ladi. O‘rgimchaklarda barcha nerv tugunlari boshko‘krak nerv tugunlari bilan qo‘shilib ketgan. Kanalarda tana bo‘limlari birlashib ketishi bilan nerv zanjirining barcha tugunlari bosh miya bilan birga qo‘shilib, umumiy yirik nerv massasini hosil qiladi. O‘rgimchaksimonlar pedipalpasi, oyoqlari va tana sirtida joylashgan maxsus tukchalari havoning tebranishini qabul qiladi. Kimyoviy sezgi, hid bilish vazifasini lirasimon organ o‘taydi. Bu organ kutikulada joylashgan, nervlar uchlari bilan ta‘minlangan chuqurchadan iborat. Ko‘pchilik o‘rgimchaksimonlarda 12, 8, 6 juftdan ko‘zlari bor. Ko‘zlar boshko‘krak orqasida joylashgan. Chayonlar o‘z juftini bir necha santimetr naridan, ayrim o‘rgimchaklar 20-30 sm dan tanib oladi.