Toshkent viloyati Chinoz tumanixtb ga qarashli 19 sonli umumiy o`rta ta`lim maktabining biologiya fani o`qituvchisi Yusupov Eldorning biologiya fanidan``Qushlarning skeleti va muskullari,, mavzusida bir soatlik dars ishlanmasi

10.Tumshug`ining ustida burun teshigi, boshining 2 yonida ko`zlari joylashgan.

11.Qushlar uchganda qanotlari ko`tarilish yuzasini hosil qiladi.

12.Qushlar oyog`ining pastki qismi -- iligi va barmoqlari muguz tangachali dag`al teri bilan qoplangan.

13.Qushlar terisi pat bilan qoplangan.

14.Patlar tuzilishiga ko`ra patlar va parlarga bo`linadi.

15.Patlar vazifasiga binoan qoplag`ich, qoqish, boshqarish, momiq patlarga bo`linadi.
II.Asosiy. Yangi dars bayoni:


Skeleti. Ko‘k kaptar va boshqa qushlarning skeleti bosh, umurtqa pog‘onasi, qanot, oyoq hamda yelka va chanoq kamari skeletidan iborat. Skeletning tuzilishi qushlarning uchishga moslashganligini aks ettiradi. Naysimon suyaklarning bo‘shlig‘ida havo bo‘lganligi tufayli juda yengil bo‘ladi. Bir qancha suyaklar qo‘shilib o‘sganligi tufayli qushlar skeleti sudralib yuruvchi-larnikiga nisbatan ancha pishiq va mustah-kam bo‘ladi.

Bosh skeleti yumaloq bosh qutisi, yirik ko‘z kosasi, yuqori va pastki jag‘lardan iborat. Jag‘lar muguz bilan qoplangan tumshuqqa aylangan; tishlar bo‘lmaydi. Bosh skeletida faqat pastki jag‘ harakatchan bo‘ladi. Umurtqa pog‘onasining bo‘yin bo‘limi uzun bo‘lib, o‘zaro harakatchan birikkan umurtqalardan tashki topgan.Qushlarning bo`yin umurtqalari har xil bo`ladi.

Bo`yni juda uzun laylak, turna, tuyaqushlarda, chumchuq va musucha-larda umurtqalar har xil.

Ko`k kaptarning bo`yin umurqalari soni 7 ta bo`ladi. Qushlar boshini orqaga 180 gradusga burishi, tanasini qimirlatmasdan va egmasdan atrofdagi oziqni cho`qilashi mumkin.Ko`krak umurtqalari o`zaro harakatsiz birikkan.Bel, dumg‘aza va dum umurtqalari o‘zaro birikib, yagona dumg‘aza suyagini hosil qiladi. Dum suyagi qushlarning dumidagi burilish patlari uchun tayanch bo‘ladi. Umurtqa pog‘onasi ning ko‘krak bo‘limi qovurg‘alar va to‘sh suyagi bilan birga ko‘krak qafasini hosil qiladi.

To‘sh suyagining pastki tomoni kengayib, qayiqqa o‘xshash ko‘krak toj suyagini hosil qiladi. Bu suyakka qanotlarni harakatga keltiradigan muskullar birikadi. Qovurg‘alarning bir uchi ko‘krak umurtqalari, ikkinchi uchi to‘sh suyagi bilan harakatchan qo‘shilgan.
Muskullari. Bir juft katta ko‘krak muskullari massasi boshqa barcha muskullar massasiga teng keladi. Ko‘krak muskullarining bir uchi yelka suyagiga, ikkinchi uchi ko‘krak toj suyagiga birikadi. Katta ko‘krak muskullari qisqarganida qanotlar tushiriladi. O‘mrov muskullarining qisqarishi tufayli qanotlar ko‘tariladi.
Yaxshi rivojlangan oyoq muskullari qushlarning yerda harakatlanishiga yordam beradi. Oyoq bo‘g‘imlari orqali paylar o‘tgan. Paylar uchi barmoqlarga birikadi. Qush shoxga qo‘nganida bu paylar tortiladi va barmoqlar siqilib, shoxni mahkam ushlab turadi.Shuning uchun qidushlar daraxt shoxida bemalol o`tirishi va yiqilib tushmasdan uxlashi mumkin.
Izoh: mavzu o`qitauvchi tomonidan qo`lda tayyorlangan ko`rgzma yordamida tushuntiriladi.Bunda qush suyaklari alohida qisimlarga ajratilgan bo`lib shakli,nomi va joylashishi o`quvchilarga ko`rsatib beriladi.


Biz bu mavzuni yoritishda qushlarning skelet sistemasini qismlarga ajratib chizib olamiz, tayyor rasmni turli ranglarga bo`yab chiqamiz.Bundan maqsad har bir qisimni bir biridan ajralib turishiga erishish.Ajratib bo`yalgan qismlarni qiyib, qattiq qog`oz yordamida sifatli holatga keltirib olamiz.Tayyor ko`rgazmalarni dars davomida o`quvchilarga alohida alohida ko`rsatib, nomlarini aytib, qanday vazifani bajarishini tushuntirib, ularni

ketma-ket o`z joyiga joylashtirish orqali qushlarning qo`lda tayyorlangan modelini tayyorlashimiz mumkin. Mavzuni bu usul-da tushuntirish orqali o`quvchilarga qushlar skeletida qanday suyaklar borli-gi, ularni shakli, joylashishi va bajaradigan vazifasini tushuntirish.Shu bilan birga o`quvchilarda qushlar skeletining o`ziga hos tuzilishi, suvda hamda quruqlikda yashovchilar, sudralib yuruvchilarnikidan farqi, o`xshashlik tomonlari haqida ham to`laroq ma`lumot berish mumkin.