Toshkent viloyat davlat pedagogika instituti

Битирув малакавий иши мавзусининг долзарблиги

Ўзбек тили синтаксиси соҳасида шундай мавзулар борки, уларни атрофлича, чуқур ўрганмасдан туриб ўзбек адабий тили грамматик қурилиши ҳақида тўла тасаввур ҳосил қилиш қийин. Ана шундай масалалардан бири сўз бирикмаси синтаксисидир. Тилшунослик фани тараққиётининг ҳозирги давригача сўз бирикмаси муаммоси илмий тадқиқотлар кун тартибидаги энг муҳим масалалардан бири бўлиб келди. Ҳар бир тадқиқотда бу умумий масаланинг у ёки, бу томони ўрганилди. Бироқ шундай бўлишига қарамай, бу соҳада изоҳталаб масалалар анчагина кўринади. Улар жумласига сўз бирикмаларининг семантик-синтактик йўналишдаги таҳлилини ва мазкур таҳлиллар билан боғлиқ бир неча масалаларни киритиш мумкин. Шунга асосланиб, битирув малакавий иши учун танланган ушбу мавзунинг долзарблигини эътироф этиш лозим.

Муаммонинг ўрганилиш даражаси
Тилшуносликда сўз бирикмаси синтаксиси бобида салмоқли ишлар қилинган. Ўзбек тилшунослигида олимлар М.Асқарова, А.Ғуломов, А.Нурмонов, Н.Маҳмудов, Х.Хайруллаев, М.Четин ва А.Бердиалиевларнинг сўз бирикмасига оид қарашлари масаланинг ойдинлашишига катта ҳисса қўшган.²
Тадқиқотнинг мақсад ва вазифалари
Тадқиқотда сўз бирикмаларининг бошқа бирикмалардан, жумладан, қўшма сўз, синтагма, иборалардан фарқини ва унинг семантик-синтактик тузилишини ўрганиб чиқиш мақсад қилиб белгиланди. Тадқиқотда ана шу мақсад асосида қуйидаги вазифаларни бажариш кўзда тутилди:
– Сўз бирикмасининг ўзбек тилшунослиги фани доирасида ўрганилишига муносабат билдириш;
– сўз бирикмасининг синтактик сатҳда тутган ўрнини ўрганиш;
– сўз бирикмалари аъзолари ўртасида шаклланувчи синтактик алоқалар ва уларнинг вазифаларини аниқлаш;
– сўз бирикмасининг синтагма, қўшма сўз, ибора ва гапдан фарқли томонларини таҳлил қилиш;
– синтаксиснинг бирлиги бўлган сўз бирикмаси қурилишига хос шакл ва мазмун муносабати масаласини таҳлил этиш;
– сўз бирикмасининг шаклий ва мазмуний тузилишидаги ўзига хосликларни белгилаш;