Toshkent viloyat davlat pedagogika instituti

3. БОБ. СЎЗ БИРИКМАСИНИ ЎҚИТИШ ЮЗАСИДАН АЙРИМ АМАЛИЙ ТАВСИЯЛАР
Маълумки, ҳар бир мавзу амалий топшириқлар билан мустаҳкамлансагина ўқувчи томонидан яхши ўзлаштирилади. Шунга кўра қуйида анъанавий ва замонавий тилшунослик назарий қарашларига асосланган қатор амалий топшириқлар тизимини тавсия этамиз.
1-TOPSHIRIQ. Quyidagi nazorat savollari asosida mavzu bo’yicha egallagan bilimlaringizni yodga oling.

1. 
   O’zbek tilshunosligida so’z birikmasining sintaktik birlik sifatidagi maqomi xususida qanday nazariy qarashlar mavjud?
   
2. 
   So’z birikmasi qanday hosil bo’ladi?
   
3. 
   So’z birikmasida qaysi bo’lak kengayuvchi, qaysi bo’lak kengaytiruvchi qism hisoblanadi?
   
4. 
   Erkin bog’lanishli so’z birikmalari turg’un bog’lanishli frazeologik birliklardan qanday farqlanadi?
   
5. 
   So’z birikmalari hokim so’zning qaysi turkumdan ekanligiga ko’ra qanday tasniflanadi?
   
6. 
   So’z birikmalarining qaysi turi kam miqdordagi paradigma a'zolariga ega?
   
7. 
   So’z birikmalari tuzilishiga ko’ra qanday tasniflanadi?
   
8. 
   Tobe bog’lanishda ko’pma'noli tobe so’z qaysi ma'nosi asosida hokim so’zga bog’lanadi?
   
9. 
   Qanday tuzilishdagi so’z birikmalarida muayyan axborot ham aks etadi?
   
10. 
    So’z birikmalarining qurilish qoliplari qanday belgilanadi?
    

2-TOPSHIRIQ. So’z birikmalarining tarkibiy qismlari va bog’lovchi vositasini aniqlang.

NAMUNA. O’zicha kulmoq: o’zicha – tobe so’z, ravish bilan ifodalangan; kulmoq – hokim so’z, fe'l bilan ifodalangan. Tobe so’z hokim so’zga tobelik ohangi yordamida bog’langan.

O’zicha kulmoq, tog’ora-tog’ora somsa, ura sadolari, dildan quvnamoq, mish-mish gaplar, o’nning yarmi, juda haybatli, osmono’par bino, olis yo’l, Marg’ilon atlasi.


3-TOPSHIRIQ. Berilgan so’z birikmalari qismlarining bog’lanish usullarini aniqlang.

NAMUNA. G’irt yolg’on: g’irt – tobe so’z, yolg’on – hokim so’z; tobe so’z hokim so’zga bitishuv usulida bog’langan.

G’irt yolg’on, mehnatiga yarasha haq, o’zicha gapirmoq, ura sadolari, sevinchdan yig’lamoq, bizning bog’, katta qora echki, haybatli samolyot, kengga keng dunyo, haqiqat uchun kurashish.


4-TOPSHIRIQ. Quyidagi sintaktik qoliplarga muvofiq so’zshakllarini va biriktiruvchi vositalarni tanlab, so’z birikmalarini hosil qiling. So’z birikmalari qismlarining bog’lanish usullarini ko’rsating.

NAMUNA. [ot + fe'l]: asfal't yo’l // asfal't − tobe so’z, yo’l − hokim so’z; tobe so’z hokim so’zga bitishuv usulida bog’langan.

[Ot + ot], [ot + fe'l], [son + ot], [sifat + ot], [fe'l + fe'l], [ravishdosh + fe'l], [ravish + fe'l], [sifatdosh + ot], [ravish + ravish].