Тошкент “транспорт ва логистика: республика транспорт-транзит салоҳиятини ривожлантиришда рақамлитехнологиялар”

 
 
Ражапова Сайёра Сотиволдиевна,
ТДТрУ, катта ўқитувчи 
 
ИНТЕЛЛЕКТУАЛ ШАҲАР МОБИЛЛИГИНИНГ 
ТРАНСПОРТ ХИЗМАТЛАРИ САМАРАДОРЛИГИГА 
БОҒЛИҚЛИГИ. 
Давлатимиз раҳбари томонидан 2018 йил 6 мартда тасдиқ-
ланган “Автомобиль транспортини бошқариш тизимини янада 
такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” ПҚ-3589-сонли 
Қарорда сўнгги йилларда автотранспорт хизматлари соҳасини 
жадал ривожлантиришнинг мавжуд имкониятлари ва заҳиралари-
дан тўлиқ фойдаланилмаётганлиги, автотранспорт хўжаликларини 
модернизация қилиш замонавий талаблар даражасида эмаслиги, 
соҳада илғор ахборот-коммуникация технологиялари ва интел-
лектуал транспорт тизимлари етарли даражада жорий этилма-
ганлиги ва мамлакатнинг автотранспорт хизматлари экспорти ва 
транзитини ошириш салоҳиятининг имкониятлари ва заҳиралари-
дан тўлиқ фойдаланилмаётгани кўрсатиб ўтилган [1]. 
Шаҳарда транспорт тизимларининг ишлашини интеллектуа-
лизация қилиш (“smart city” концепцияси) - бу ўзаро боғлиқ бўлган 
инновацияларнинг мураккаб тизими: технологик, ташкилий ва 

---

641 
иқтисодий (давлат, давлат органлари, хусусий бизнес ва жамоат 
ташкилотлари ўртасидаги ҳамкорликнинг турли шакллари), 
молиявий (бизнес-моделлар платформаси, платформа – интегра-
торлар, кўп томонлама платформалар) ва бошқаларни эксплуатация 
қилишда замонавий технологияларни қўллашдир. Шаҳар транспорт 
тизимини бошқаришда “ақлли” технологиялардан фойдаланиш 
“инсон капитали”ни ривожлантириш ва инновациялар тарқалишига 
асосланган сифат жиҳатидан янги муҳитни яратади (1-расм). 
 
 
1-расм. “smart city” концепцияси бўйича ахборот мобиллиги. 
Шаҳар мобиллиги - бу одамлар ва товарларнинг шаҳар бўйлаб 
ҳаракатланиши. Бу оддий туюлиши мумкин, аммо барча 
омилларни, жумладан, инфратузилмавий, технологик, сиёсий ва 
маданий омилларни ҳисобга оладиган бўлсак, шаҳар навигацияси 
узоқ тарихга эга ва илғор технологиялар асосида барпо этиладиган 
келажакка эга мураккаб мавзу эканлигини кўрамиз [2].
Интеллектуал шаҳар мобиллиги(ИШМ)нинг замонавий бозо-
рини шаҳарнинг транспорт-логистика тизимида ахборот ва теле-
матик технологиялардан фойдаланишга асосланган аҳоли ва 
товарлар ҳаракати билан боғлиқ барча операциялар соҳаси 
сифатида кўриб чиқиш мумкин. Бозор чегараларини аниқлаш 
тармоқ иқтисодиётидаги энг мураккаб масалалардан биридир. 
Дунё амалиётида интеллектуал шаҳар мобиллиги(ИШМ)ни 
аниқлашда ҳам эксперт, ҳам қонунчилик томонидан аниқ бир ён-

---

642 
дашув мавжуд эмас. ИШМ таҳлил қилишнинг бир нечта замонавий 
йўналишларини, шунингдек, илмий тадқиқотлар, норматив-ҳуқу-
қий ва дастурий миллий ва корпоратив ҳужжатларда қўлланилади-
ган унга моc келувчи атамаларни ажратиб кўрсатиш мумкин [3].
бошқарув ёндашуви нуқтаи назаридан (шаҳар мобилли-
гини нафақат шаҳар транспорт тизимларини, балки умуман шаҳар 
аҳоли пунктларини барқарор ривожлантириш параметрлари орқали 
аниқлаш) ИШМни “барқарор шаҳар мобиллиги” (Sustainable Urban 
Mobility ёки Smart Urban Mobility) ёки “Интеграциялашган шаҳар 
мобиллиги” (Integrated Urban Mobility) сифатида - шаҳар аҳоли-
сининг барча шаҳар хизматларидан фойдаланиши учун ижтимоий, 
иқтисодий, сиёсий ва жисмоний тўсиқларни бартараф этиш 
қобилияти сифатида қараш мумкин; 
техник ёндашув нуқтаи назаридан (шаҳар мобиллигини 
инновацион ва технологик ривожланиш билан боғлаш, биринчи 
навбатда, 
шаҳарда 
интеллектуал 
транспорт 
тизимларини 
шакллантириш форматида) – “Интеллектуал шаҳар мобиллиги” 
(Intelligent Mobility) сифатида қараш мумкин; 
жараёнга ёндашув нуқтаи назаридан (шаҳар аҳоли 
пунктларида аҳолининг интеллектуал мобиллигини ташкил этиш 
нуқтаи назаридан таҳлил қилиш ва аҳоли пунктларида ҳаракат-
ланиш жараёнининг ўзи) – “шаҳар мобиллиги” (Urban Mobility). 
ИШМ таърифига мавжуд ёндашувларни умумлаштириш 
асосида