|
Қабул қилинган поездлар десперсия интервали ва ҳисобий
ўртача қиймати
№
Разряд-
ла
р
Қабул
қилинган
поездни
разряд
интервалла
р
сони
Ўртача
бирлиги
( ) дақ
Умумий
интервал-
лар
сонининг
улуши
( )
ўртача
қиймати
1
2
3
4
5
6
7
1
0-10
24
5
0,1263
0,6315
70,3214
2
11-20
53
15,5
0,2789
4,3236
47,8317
3
21-30
43
25,5
0,2263
5,7710
2,1675
4
31-40
27
35,5
0,1421
5,0447
6,7759
5
41-50
16
45,5
0,0842
3,8315
24,0663
6
51-60
15
55,5
0,0789
4,3815
57,1494
7
61-70
5
65,5
0,0263
1,7236
35,8420
8
71-80
5
75,5
0,0263
1,9868
57,8974
9
81-90
2
85,5
0,0105
0,9
34,0864
жа-
ми
190
1
28,5947
336,1383
Поездларни станцияга келиш орасидаги вақт бир хил бўлиши
интервалларнинг пасайишига олиб келади. Агар станцияга
келадиган поездларни орасидаги барча вақт оралиғи бир хил бўлса
6334
,
0
9447
,
28
3340
,
18
]
[
ўрта
=
=
I
I
1
I
Р
Р
I
i
ўрта
Р
I
I
i
−
2
ўрта
)
(
485
бўлади. Келаётган поездлар тобора нотекис бўлганда
ўзгарувчанлик коэффицеинти ошади, яъни
.
Шунингдек станцияда бошқа операцияларни ҳам таҳлил
қилиб уларни ўзгарувчанлик вариация интервал коэффициентини
аниқлаш талаб этилади. Ушбу коэффициентни аниқлаш учун 300 та
тегишли
интервалларни
аниқлаш
лозим.
Бунда
уларни
интерваллари орасидаги вақтларини ўртача қийматини ҳисоблаб
топиш орқали амалга оширилади. Мақолада ишида технологик
операциялар
орасидаги
вариация
интервал
коэффициенти
қийматлари аниқланиб 2-жадвалга киритилган.
2-жадвал
Технологик операциялар орасидаги вариация интервал
коэффициентлари
№
Интервал турлари
Вариация
коэффициенти
1
Поездларни қабул қилиш
0,6…0,7
2
Қабул қилиш ва жўнатиш паркида
таркибни техник кўрикдан ўтказиш
0,35...0,45
3
Саралаш тепалиги орқали тарқатиш
0,3…0,4
4
Тортув йўли орқали тарқатиш
0,4...0,5
5
Поездларни тузишни тугаллаш
0,4…0,45
6
Техник кўрикдан сўнг локомотив
билан таъминлаш
0,6...1
7
Поездларни жўнатиш
0,5…0,6
Ушбу вариация интервал коэффициенлари технологик
операцияларни
орасидаги
сарфланадиган
кутиш
вақтини
аниқлашда имконини яратади.
Станцияларда
вагонлар
билан
бажариладиган
барча
операциялар давомийлигига таъсир этувчи тасодифий омилларни
ҳисобга олиш мақсадида технологик операциялар учун белгиланган
вақт меъёрининг ўзгариши вариация интервал коэффициентлари
асосида тадқиқ қилинди ҳамда ушбу вариация коэффиентларининг
қийматлари “ЎТЙ” АЖ шароити учун аниқланди. Юкларни етказиб
бериш муддатини ушбу вариация коэффициентлари асосида
меъёрлаш вагонларнинг туриб қолишга сарфланадиган вақтини
ҳисобга олиш имконини беради.
0
=
k
1
k
кп
тех.тиж
тепа
тор
туз.туг
лок
жўн
486
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1.
Кобулов Ж. Р., Баротов Ж. С. Организатция движения
сборных поездов между техническими станциями при доставке
грузов // Известия трассиба научно-технический журнал. 2020
№4(44). – С. 104 – 111.
2. Jamshid Kobulov, Jamshid Barotov. Improving the delivery of
wagon shipments by mathematical-statistical methods // E3S Web of
Conferences CONMECHYDRO. Chast 1., 2021.
3. J.R. Kobulov, J.S. Barotov. The Development Model of
Dispatching Wagons from Stations [Текст] / J.R. Kobulov, J.S. Barotov
// International Journal of Advanced Research in Science, Engineering
and Technology Vol. 6, Issue 5, 2019. p. 9460-9466.
Қодиров Т.У. (ТДТрУ доценти, и.ф.н.)
ТРАНСПОРТ ЛОГИСТИКАСИДА РАҚАМЛИ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ИҚТИСОДИЙ
САМАРАДОРЛИГИНИ БАҲОЛАШГА ЁНДАШУВ
Бугунги кунда рақамли иқтисодиётнинг аҳамияти кун сайин
ошиб бормоқда. Бунга албатта, глобал ахборот оқими ҳажмининг
ўзгариши бевосита таъсир кўрсатади. Айниқса, Ковид-19
пандемияси глобал интернет трафикдаги ахборот оқимининг катта
суръатларда ўсишига олиб келди. БМТ Бош Ассамблеянинг Савдо
ва ривожланиш конференциясининг (UNCTAD) 2021 йил бўйича
ҳисоботига кўра Интернетнининг ўтказувчанлик қобилияти 2020
йилда 2016 йилга нисбатан 35 фоизга ўсган. Шуниндек, 2020
йилдаги халқаро ахборот оқимлари трафигининг ўртача ойлик
ҳажми 230 эксобайтдан 2026 йилга бориб 780 эксобайтга бориб
етиши прогноз қилинмоқда.
Рақамли иқтисодиёт замонавий ижтимоий-иқтисодий ривож-
ланишининг ажралмас қисмига айланди. Шу муносабат билан
миллий иқтисодиёт ва унинг тармоқларида рақамлаштириш
тенденциялари, рақамли трансформациянинг иқтисодий ўсиш ва
487
аҳоли фаравонлиги кўрсаткичларига таъсирини баҳолаш муҳим
тадқиқот йўналишларидан бири ҳисобланади.
Рақамли иқтисодиёт мазмун-моҳиятини очиб беришда, уни
талқин этишга бўлган турлича ёндашувларни таъкидлаш мумкин
[1,2,3,4]:
-рақамли технологиялар (AКТ ва Интернет) ва катта
маълумотлар базаси (Big Data) имкониятлари асосида хўжалик
юритиш моделларини шакллантириш ва бизнес жараёнларини
қуриш;
-
истеъмолчилар
эҳтиёжларни
тўлиқ
қондиришга
йўналтирилган маҳсулотларни ишлаб чиқариш, тарқатиш, сотиш ва
истеъмол қилиш билан жараёнларида ахборот технологиялар
асосида вужудга келувчи муносабатлар тўплами;
-рақамли маҳсулотларни ишлаб чиқариш ва истеъмол қилиш
билан боғлиқ иқтисодий муносабатлар ва бошқалар.
Рақамли иқтисодиётга ўтиш янги атамалар – “рақамли
логистика” ва “рақамли транспорт” тушунчаларининг ҳам пайдо
бўлишига олиб келди. Рақамли логистика моддий, ахборот, сервис,
молиявий ва инсон ресурслари оқимларни замонавий ахборот
технологияларидан фойдаланган ҳолда оптималлаштиришни
англатса, рақамли транспорт логистикаси эса рақамли технология-
лар асосида логистик оқимлар ҳаркатини оптималлаштириш
масалаларини ўзида мужассамлаштиради.
Транспорт ва логистика хизматларини рақамлаштириш соҳа
корхоналарининг бозордаги рақобат устунликларини шаклланти-
ришга, ташиш ва бошқа логистик харажатларни оптималлаштириш
ҳамда хизмат кўрсатиш ҳажми ва сифати даражасини ошириш
имкониятини кенгайтиради.
Транспорт-логистика хизматлари кўрсатиш жараёнларини
ташкил этиш ва бошқаришда рақамли технологияларни қўллашдан
мақсад, бизнеснинг асосий қоидаларидан бири – энг кам харажат
билан максимал иқтисодий натижадорликка эришишдир. Уни
маҳсулот бирлигига тўғри келувчи даромад, сарфланган вақт ёки
ресурслар миқдори ва .бошқа кўрсаткичлар ёрдамида баҳолаш
мумкин.
Транспорт-логистика
тизими
(ТЛТ)
фаолиятини
рақамлаштиришдан кутиладиган натижавий кўрсаткичлар бевосита
рақамлаштириш мақсадларидан келиб чиқувчи турли мезонлар ва
уларни тавсифловчи кўрсаткичлардан иборат бўлади. Шу сабабли,
488
ТЛТ фаолиятини рақамлаштиришнмнг иқтисодий самарадорлигини
баҳолашда дастлабки қадам баҳолаш доирасига кирувчи
муаммоларни тизимли тартибини шакллантиришдан бошланади.
Улар қуйидаги масалаларга ойдинлик киритиши лозим:
- рақамлаштиришнинг мавжуд тарснпорт-логистика хизмати-
ни кўрсатиш қуввати ва транспорт воситаларидан фойдаланиш
самарадорлигини қай даражада ошишига олиб келиши;
- ТЛТнинг ўзгарувчан шароитларга қай даражада тезкор
мослашувчанлиги;
- рақамлаштиришнинг
рақобат устунликларини ошириш
имкониятлари қандай;
- рақамлаштириш ҳисобига молиявий ва иқтисодий барқарор-
ликка эришиш имкониятлари;
-янги тизим транспорт-логистика харажатларини қай даражада
камайтиришга хизмат қилади;
-моддий, молиявий, энергия ва бошқа ресурларни истеъмол
устидан рақамли назорат тизимини жорий этиш ҳисобига тежам-
корликка эришиш;
-рақамли технологияларга молиявий қўйилмаларнинг қай
даражада ўзини оқлаши ва бошқалар.
Юқоридаги муаммолар асосида ТЛТ фаолиятида рақамли
технологияларни қўллашнинг самрадаорлигини баҳолашни қуйи-
даги йўналишларда амалга ошириш мумкин:
1)
ТЛТнинг ўзгарувчан ташқи ва ички муҳит шароитига
мослашувчанлиги ҳамда тизим фаолиятини ташкил этиш ва
бошқарувга оид қарорлар ва уларни ижроси амалга оширишнинг
тезкорлигини баҳолаш;
2)
ТЛТ нинг қуввати ёки техник-эксплуатацион салоҳияти-
дан фойдаланиш самарадорлигини баҳолаш;
3)
Рақамли технологияларни жорий этиш ҳисобига эриши-
ладиган ижобий молиявий-иқтисодий натижалар ҳамда уларга
сарфланадиган инвестицияларнинг иқтисодий самарадорлигини
баҳолаш.
Рақамлаштириш бир томондан, транспорт-логистика хизмат-
лари кўрсатиш жараёнини амалга оширишда рақамли технология-
лардан фойдаланишни сифатида амалга оширилса, иккинчи
томондан рақамли рақамли технологиялар ва маҳсулотлартлар
489
анъанавий ёки ўзига хос транспорт-логистика хизматларига эга
эҳтиёжларини қондириш усули ҳисобланади (1-расм).
Рақамлаштириш ҳам ўз-ўзидан бўлмай, уни амалга оширишда
турли кўринишдаги ресурлар (моддий, номоддий, инсон
ресурслари, молиявий, ташкилий ва бошқалар) сарфланади.
Унинг иқтисодий самарадорлиги сифатида бевосита транс-
порт-логистика хизматлари кўрсатиш технологик жараёнларида
рақамли технологиялардан фойдаланиш (ТД) ҳамда бундай
хизматларни истеъмолчиларга тақдим этиш (сотиш) (РД)
жараёнларидан олинадиган даромад F(ТД,PД) функциясининг
максимумга эришишни қабул қилиш мумкин:
max
0
1
0
1
→
=
PД
РД
ТД
ТД
F
(
1)
Do'stlaringiz bilan baham: |
