Тошкент “транспорт ва логистика: республика транспорт-транзит салоҳиятини ривожлантиришда рақамлитехнологиялар”

Терминал транспорти.
Терминал орқали ташишнинг 
технологик жараёни учта асосий босқичдан иборат: 
1. Товарларни терминалга етказиб бериш ва уларни 
терминалдан етказиб бериш; 
2. Терминалда юкга ишлов бериш; 
3. Юкларни жўнатиш ва белгиланган терминаллар ўртасида 
чизиқли ташиш. 
Халқаро ташишларда юк божхона расмийлаштируви, кичик 
гуруҳлаш ва сақлашни талаб қилувчи терминалларга етказилади ва 

---

362 
маълум логистик оператсияларга бўлган эҳтиёж юк тури, партия 
(жўнатиш) ҳажми, ташиш масофаси, вақти билан белгиланади. 
юкларни ташиш ва бошқалар. Кичик юкларнинг ўлчамлари бир 
неча килограммдан уч-беш тоннагача бўлиши мумкин. Хорижий 
экспедиторлик компаниялари қутилар, пакетлар, контейнерлардаги 
штрих-кодларни 
автоматик 
сканерлаш 
билан 
юқори 
механизатсиялашган (автоматлаштирилган) саралаш линияларидан 
фойдаланган ҳолда чакана сотувчилар учун товарларни саралаш ва 
жўнатишни танлаш оператсияларидан кенг фойдаланмоқда. 
Расм-1. Технологик жараённинг асосий босқичлари 

Терминаллар орасидаги чизиқли (магистрал) ташиш ҳар хил 

транспорт турларида ва турли схемалар бўйича амалга оширилиши 
мумкин. Автомобилда ташишда, одатда, белгиланган жадвалга 
мувофиқ мунтазам линияларда ишлайдиган оғир поездлардан 
фойдаланилади. Терминалда юклаш, қоида тариқасида, кечки пайт 
амалга оширилади, автопоезд ҳаракати эса эрталаб пунктга 
(терминалга) этиб бориш учун тунда амалга оширилади. 
Терминал ташиш сифати юкларни етказиб беришнинг юқори 
тезлиги ва транспорт воситаларидан самарали фойдаланиш билан 
тавсифланади. 
Товарларни сақлаш функцияларини бажарадиган омбор 
корхоналаридан фарқли ўлароқ, терминалларда юкларни тўплаш 
билан бир қаторда, юкларни тақсимлаш ва бирлаштириш, ташиш 
йўналишлари бўйича юкларни шакллантириш ва тарқатиш билан 
боғлиқ бўлган асосий функтсия юк ташишдир. қадоқланган 
товарларни қайта ишлаш (кичик ва йирик партиялар, кичик, ўрта ва 
йирик тоннажли контейнерлар), қадоқлаш ва паллетлаш, юкларни 
Юкларни 
терминалга 
олиб келиш 
ва олиб 
кетиш
Терминалда 
юкни қайта 
ишлаш
Қабул 
қилувчи ва 
жўнатувчи 
терминаллар 
орасида 
юкларни 
чизиқли 
ташиш 

---

363 
маркалаш, бир қатор хизмат кўрсатиш ва тижорат-хўжалик 
хизматларини кўрсатиш ва бошкалар. 
Бозор муносабатларининг ривожланиши, товар айирбош-
лашнинг кўпайиши ва иқтисодий алоқаларнинг кенгайиши 
шароитида терминалнинг товарларни қайта ишлаш ва тўплаш 
билан боғлиқ минимал функтсияларга эга омбор сифатидаги 
анъанавий тушунчаси ўзгармоқда. У кенг кўламли хизматлар 
кўрсатадиган йирик транспорт-дистрибуторлик логистика маркази 
сифатида кўп функсияли терминал мажмуаси тушунчаси билан 
алмаштирилади ва замонавий технологик асбоб-ускуналар билан 
жиҳозланган муҳандислик-техник воситалар мажмуасидир. 
Янги авлод терминал мажмуаларига қуйидагилар киради: 
• 
товарларни 
сақлаш 
ва 
қайта 
ишлаш 
учун 
ихтисослаштирилган автоматлаштирилган омборхоналар; 
• контейнер терминаллари; 
• ҳаракатланувчи таркибни сақлаш платформалари; 
• Давлат божхона қўмитаси органлари ва тегишли хизматлар 
томонидан божхона функсияларини бажариш учун бинолар; 
• банк филиаллари ва сертификатлаштириш марказлари; 
• экспедиторлик ва брокерлик фирмалари; 
• суғурта компаниялари; 
• улгуржи ва чакана савдо марказлари ва бизнес марказлари; 
• мижозларнинг, шу жумладан хорижий фирмаларнинг, савдо 
ваколатхоналарининг маъмурий бинолари ва офислари; 
• хавфсизлик ва хавфсизлик хизматлари; 
• почта, телеграф ва бошқа алоқа турлари; 
• ҳисоблаш ва ахборот-логистика марказлари; 
• автомобиль транспортининг ҳаракатланувчи таркибига 
техник хизмат кўрсатиш марказлари; 
• улгуржи ва чакана савдо дўконлари ва кўргазма заллари; 
• таҳлилий тадқиқот марказлари. 
Бундай терминал мажмуаси 60 дан 100 гектаргача ва ундан 
кўп майдонни эгаллаши мумкин, бинолар ўртасида етарлича эркин 
ўтиш жойлари ва кириш йўллари ва қулай тартибга эга. Омбор 
бинолари хона баландлиги 9,5-12 м бўлган осон йиғиладиган ва 
олдиндан тайёрланган металл конструктсиялардан қурилган бўлиб, 
бу товарларни евро-паллетлар учун токчаларда кўп босқичли 
сақлаш имконини беради. 

---

364 
Логистика транспорти ва тақсимоти тизимларининг самарали 
ишлаши тизимли ёндашув асосида товар-моддий ва тегишли 
ахборот ва молиявий оқимларни бошқариш ва режалаштиришни 
оптималлаштириш ва логистика тизимининг барча иштирокчи-
ларининг иқтисодий манфаатларини мувофиқлаштириш орқали 
амалга оширилади. 
Замонавий юк терминали - бу турли хил фаолият турларини, 
жумладан, юкларни ташиш ва сақлаш каби хизматларни сотиш, 
кўплаб қўшимча хизматларни кўрсатиш, шу жумладан юкларни 
ташиш билан шуғулланадиган корхона. Терминал ўз фаолиятини 
амалга оширишда ташувчилар, мижозлар, воситачилар, божхона, 
банклар ва бошқа бир қатор контрагентлар билан ўзаро ҳамкорлик 
қилади. 
Юк терминалининг технологик цикли қуйидаги технологик 
жараёнлардан иборат: импорт, экспорт ва транзит. 
Импорт юкни тушириш, юкни кейинчалик мижозга етказиб 
бериш билан омборга жойлаштиришни ўз ичига олади. 
экспортга юкни жўнатувчига ташишни сотиш, юкни омборга 
қабул қилиш, омбордан етказиб бериш ва юклаш киради. 
Транзит - бу биринчи иккита жараённинг комбинатсияси 
бўлиб, кўпинча оралиқ оператсиялар қўшилади. 
Асосий технологик жараёнлар бир қатор ёрдамчи жараёнлар 
билан бирга келади, масалан: 
• технологик циклнинг барча босқичлари учун жадвал тузиш 
ва жадвални кузатиш; 
• идишларнинг ҳолати ва тайёрланишини кузатиш; 
• мижозларга турли хил хизматлар кўрсатиш, тўловларни 
ҳисоблаш ва кузатиш; 
• тармоқланган омбор фаолиятини қўллаб-қувватлаш; 
• ташиш жараёнида носозликларни аниқлаш, шу жумладан 
юкни кузатиш ва юкни маркаланмаган ҳолда аниқлаш; 
• вақтинча сақлаш омборларида божхона назоратини амалга 
ошириш. 
Бундай кўп функцияли фаолиятни замонавий ахборот техно-
логиялари ва автоматлаштирилган тизимлардан фойдаланмасдан 
амалга ошириш мумкин эмас. Бундай тизимлардан фойдаланиш 
юкларни ташиш вақтини қисқартириш ва сифатини яхшилаш 
имконини беради. Бунга технологик циклнинг бажарилишини 

---

365 
тўлиқроқ назорат қилиш ва юкларни ташиш пайтида йўқотишлар ва 
бузилишларни камайтириш ҳисобига эришилади. 
Қуйидаги омиллар харажатларни тежаш билан боғлиқ: 
• хизматлар учун суммаларни ҳисоблашда хатоларни 
бартараф этиш; 
• товарни етказиб беришда тўловни тўлиқ назорат қилиш; 
• мижозларни ўз вақтида хабардор қилиш; 
• эскирган ва ташландиқ юкларни ўз вақтида аниқлаш; 
• тақдим этилган чегирмаларни тўлиқ ҳисобга олиш.